یۆجە کیتابئمئز قورئان، عالملرین راببی اۇلان آللاە طارافئندان ایندیریلمیشتیر. یۆجە آللاە ایندیردیگی کیتابئ یینە کندیسی آچئقلامئشتئر. آللاە بیر آیتتە بیر قۇنو آچمئشسا موطلاقا دیگر آیتلردە بو قۇنویو دتایلئ بیر شکیلدە آچئقلامئشتئر.
عالیملرین یوموشو؛ قورئانئ گلیشی گۆزل یۇروملاماق دگیل، آیتلر آراسئ باغلانتئلارئ قوراراق آللاهئن نە آنلاتماق ایستەدیگینی آنلامایا چالئشماقتئر.
قورئان ذاتن کندی کندیسینی آچئقلایان، آپآچئق بیر کیتابتئر:
تَنْزِيلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ﴿۲﴾ كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۳﴾ (سورة فصلت)
بو کیتاب، مرحامتلی اۇلان آللاە قاتئندان ایندیریلمەدیر؛ بیلن بیر تۇپلولوق ایچین مۆژدەجی وە اویارئجئ اۇلماق اۆزەرە عارابچا اۇقوناراق، آیتلری اوزون اوزون آچئقلانمئشتئر. آما اینسانلارئن چۇغو یۆز چەویرمیشتیر. (فوصصیلت سورەسی؛ 3-2)
لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿۱۱۱﴾ (سورة یوسف)
گرچکتن دە اۇنلارئن قئصصالارئندا اۆستۆن عاقئللئلار ایچین بیر عیبرت واردئر. بو قورئان اویدورولموش هرحانگی بیر سؤز دگیلدیر. لاکین کندیسیندن اؤنجە گلن کیتابلارئن تاصدیقی هر شەیین آیرئنتئلارئیلا آچئقلایئجئسئ وە ایمان أدەجک بیر قاویم ایچین هیدایت وە راحمتتیر. (یوسوف سورەسی؛ 111)
وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ فَأَبَى أَكْثَرُ النَّاسِ إِلَّا كُفُورًا ﴿۸۹﴾ (سورة الإسراء)
آند اۇلسون، بو قورئاندا هر اؤرنکتن اینسانلار ایچین چشیتلی آچئقلامالاردا بولوندوق. اینسانلارئن چۇغو ایسە آنجاق اینکاردا آیاق دیرتتیلر. (ایسرا سورەسی؛ 89)
وَلَقَدْ صَرَّفْنَا فِي هَذَا الْقُرْآنِ لِلنَّاسِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ وَكَانَ الْإِنْسَانُ أَكْثَرَ شَيْءٍ جَدَلًا ﴿۵۴﴾ (سورة الکهف)
آند اۇلسون، بو قورئاندا اینسانلار ایچین بیز هر اؤرنکتن چشیتلی آچئقلامالاردا بولوندوق. آما اینسان أن چۇق جدللشیپ تارتئشان وارلئقتئر! (کهف سورەسی؛ 54)
یۆجە آللاە شؤیلە بویورور:
الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ﴿۱﴾ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنَّنِي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ وَبَشِيرٌ ﴿۲﴾ (سورة هود)
ألیف، لام، را. بو (قورئان)؛ دائیما دۇغرو حۆکۆملر ورن وە هر شەیین ایچ یۆزۆنۆ بیلن آللاهئن بیذذات کندیسی طارافئندان، آیتلری هم موحکم (حۆکۆم ایچریر حالە گتیریلمیش) هم دە آیرئنتئلئ اۇلاراق آچئقلانمئش بیر کیتابتئر. (آچئقلامایئ آللاهئن یاپمئش اۇلماسئ) آللاەتان باشقاسئنا قوللوق أتمەمەنیز ایچیندیر. (دە کی:) “بن دە اۇنون طارافئندان سیزە گؤندریلمیش بیر اویارئجئ وە مۆژدەجیییم. (هود سورەسی؛ 1-2)
عابدولعازیز بایئندئر، بو قۇنودا شو گرچکلری تثبیت أدر:
“آچئقلامایئ آللاە یاپماز دا اینسانلار یاپارسا؛ کیم اۇلورسا اۇلسون، قارشئ طاراف بونو آللاهئن آچئقلاماسئ ظاننەدر؛ آللاها ایطاعات أتتیگی دۆشۆنجەسییلە بیر اینسانا ایطاعات أدر. اۇ اینسان کندیسینی آللاهئن یرینە قۇیموش اۇلور.”
آللاهئن سؤزلرینە، آللاهئن ماقصادئنئن دئشئندان آنلاملار یۆکلەینلر؛ اۇنا ایفتیرا آتتئغئ ایچین وە کندیسینی آللاهئن یرینە قۇیدوغوندان “شیرکە” دۆشرلر. اؤرنگین تاصاووفون بیزە نە اۇلدوغونو آنلاتمایا چالئشان عؤمر اؤنگۆت، محمد أسد أربیلینین ریسالەیی أسدیەسیندن یاپتئغئ بیر ناقیلدە، آلی عیمران سورەسی؛ 31-نجی آیتین مئالینی شؤیلە ورمکتەدیر:
“أی موحاممد! سؤیلە، أگر موحاببتوللاهی تعالایئ آرزو أدرسنیز بانا تابیع اۇلونوز. بنیم سۆلوک أتتیگیم شریعات وە طاریقات یۇللارئنئ تاعقیب أدینیز.”
آیت مئالی دییە بیزە آقتاردئغئ قئسئملارئ پارانتز ایچینە آلمامئش، شرحیندە سؤیلەمەمیش وە تفسیر اۇلاراق ناقلەتمیشتیر. سانکی آللاهئن قاصدئ بویموش گیبی آیت مئالی اۇلاراق وریلمیشتیر. عؤمر اؤنگۆت تنقید أتمەسی گرکیرکن بو ایفسادا گؤز یومموشتور. اۇیسا آیتین آصلئندا اویغون مئالی شؤیلەدیر:
قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۳۱﴾ (سورة آل عمران)
دە کی: “آللاهئ سەویۇرسانئز، بانا تابیع اۇلون کی آللاە دا سیزی سەوسین وە گۆناەلارئنئزئ باغئشلاسئن. آللاە باغئشلایاندئر، مرحامت أدندیر.” (آلی عیمران سورەسی؛ 31)
آللاهئن کندیسینە وە ألچیسینە ایطاعاتا چاغئردئغئ آیتین مئالینی چارپئتئپ سانکی طاریقاتا داعوت أدیۇرموش گیبی گؤسترمک، اوتانچ وریجیدیر. آیت؛ آللاهئن سەوگیسینە اولاشما یۇلونون قورئانئ یاشادئغئ ایچین رسولوللاهئ ایزلەمکتن گچتیگینی بەیان أدر.
جلالددین رومی دە، قورئان آیتلرینی کندی هواسئنا گؤرە یۇروملاماقتادئر:
“… مثنەوییی دگیشتیرمک وە اۇنداکی بیر کلیمەیی بۇزماق؛ ‘بیز ائصلاح أدیجیلریز، قوشقوسوز آصئل بۇزغونجولار کندیسییدی’ (باقارا؛ 11-12) آیتینی دگیشتیرمک گیبی اوغورسوزلوقتور…”
“دەرلر کی: بیر گۆن باعضئ مۆریدلر؛ ‘بیز زاواللئ گۆناهکار اینسانلارئز. مەولانانئن حیذمتینە گلەمییۇروز’ دەدیلر. ‘گلمەنیز گرکیر، چۆنکی سیز موحتاج وە گۆناهکارسئنئز’ دییە بویوردو مەولانا وە آردئندان دا؛ ‘هر کیم مثنەوینین آنلامئنئ دینلەر وە اۇنونلا عامل أتمزسە؛ ‘ایشیتتیک وە عیصیان أتتیک” (باقارا؛ 93) وە (نیسا؛ 46) آیتلریندەکیلردن اۇلور. ‘ایشیتتیک وە ایطاعات أتتیک’ (باقارا؛ 285) وە (نیسا؛ 46) آیتلریندەکیلردن اۇلماز، دییە دە أکلەدی.”
سانکی آللاە ایلگیلی آیتلردە “مثنەوییە ایمان أدیپ اۇنا تابیع اۇلمایئ” أمرەتمیش گیبی گؤسترمکتەدیر. بو، آحیرتتە قارشئلئغئ چۇق آغئر اۇلاجاق بیر جۆرۆمدۆر. بو قافا یاپئسئنا صاحیب باعضئ جلالددین رومی حایرانلارئنئن یاپاجاغئ مئاللری وە تفسیرلری سیز دۆشۆنۆن. تاصاووفو آنلاتمایا چالئشان أثرلرین چۇغوندا بو ذیهنییت حاکیمدیر.
فهمی چچن ایلکای
