یاعنی قورئان “بەیان أدیلن بیر کیتاب” دگیل، “بەیان أدن بیر کیتابتئر”. دۇلایئسئیلا “ناحل؛ 44” آیتیندە رسولە سؤیلنن “کیتابئ بەیان أت!” شکلیندە دگیل،؛ “کیتابلا بەیان أت!” شکلیندە آنلاشئلمالئدئر. یاعنی رسولە “سانا بو کیتابئ کندیلرینە ایندیریلنی، اینسانلارا بەیان أتمەن ایچین ایندیردیک. اینسانلارا نە ایندیریلدیگینی بیلدیرمک اۆزەرە بو کیتابلا بەیانات ور، اۇنلارا بو کیتابلا بیلدیر!” دەنیلمیشتیر. یۇقسا “سانا کیتابئ وردیک، بو کیتابئ آچئقلا!” دەنیلمەمیشتیر.
أگر بیر کیتابئن آچئقلانمایا ایحتیاجئ وارسا (کی آیتلر بیذذات آللاە طارافئندان آچئقلانمئش اۇلدوغو ایچین قورئان حاققئندا آصلا بؤیلە بیر شەی سؤیلنەمز)، اۇ کیتابئ آچئقلاماق ایچین عیلاوە باشقا بیر بیلگییە (دتایا) ایحتیاج وار دەمکتیر. بو عیلاوە بیلگی /دتای، مثەلا بیر سؤزلۆک وەیا قئلاووز اۇلابیلەجگی گیبی، عیلاوە بیر کیتاب دا اۇلابیلیر. ایشتە قورئان، اؤنجەکی ایلاهی کیتابلارا عیلاوەتن گؤندریلن (وریلن) سۇن وە موفاصصال بیر کیتابتئر. کندیسی اؤنجەکی کیتابلارئ بەیان أدر. بو نەدنلە رسولوللاها؛ “سانا قورئانا عیلاوەتن بو بیلگیلری دە وریۇروز کی، بو عیلاوە بیلگیلرلە قورئانئ آچئقلا!” دەنیلمییۇر. “سانا بو قورئانئ وریۇروز کی، اۇنونلا بەیانات ورەرک اؤنجەکی کیتابلاردا گیزلنن بیلگیلری اۇرتایا چئقار، اۇنلارئ آشیکار حالە گتیر!” دەنیلیۇر. اۇ حالدە رسول، قورئانلا بەیانات ورەرک وە بؤیلەجە (قورئانئ دگیل) اؤنجەکی کیتابلارئ آچئقلامئش اۇلاجاقتئر.
بو قورئان، آللاەتان باشقاسئ طارافئندان اویدورولاماز، لاکین کندیندن اؤنجەکیلری تاصدیق وە کیتابئ تافصیل أدر (آیرئنتئلئ بیچیمدە آچئقلار). اۇندا شۆبهە أدیلەجک هیچبیر شەی یۇقتور. اۇ، عالملرین راببی طارافئندان ایندیریلمیشتیر. (یونوس سورەسی؛ 37)
دەمک کی قورئان، آچئقلانان دگیل، کندیسی تۆم کیتابلارئ آچئقلایان (موفاصصال) بیر کیتابتئر. اۇنون کندیسینی آچئقلایاجاق عیلاوە بیر کیتابا /بیلگییە ایحتیاجئ یۇقتور.
موحاممدە (ع) قورئانلا بەیان أتمە یوموشو یۆکلنن آیتلردە؛ “سانا بو کیتابئ ایندیردیک کی…” ایفادەلری ایلە چۇغو کز تکیل شاحئص کیپی قوللانئلئر. آما باعضئ آیتلردە (مثەلا “مائیدە؛ 15” وە “ایبراهیم؛ 4”) رسول کلیمەسی قوللانئلمئشتئر. هیچبیریندە نبی ایفادەسی قوللانئلمامئشتئر. رسول، آیتلری عیلاوە وەیا أکسیلتمە یاپمادان (اۇلدوغو گیبی) تبلیغ أدن ألچیدیر. ألچی کیتابئ تبلیغ أدر. ألچی (باشقا بیر شەیلە دگیل) سادەجە کیتابلا بەیانات وریر. چۆنکی کندیسینە واحیەدیلن بو کیتاب ذاتن هر شەی حاققئندا آچئقلاما ایچرمکتەدیر. اۇنون باشقا بیر آچئقلاما قایناغئنا ایحتیاجئ یۇقتور.
دەمک کی آللاە تعالا رسولۆندن، کندیسینە ایندیردیگی آپآچئق کیتاب (کیتابئ موبین) ایلە بەیانات ورمەسینی وە بؤیلەجە اینسانلارا داحا اؤنجە ایندیردیگی آما أهلی کیتابئن گیزلەدیگی حاقیقاتلری آشیکار حالە گتیرمەسینی ایستەمیشتیر. رسولوللاە، هم کندیسینە واحیەدیلن آیتلری (بکلتمکسیزین) تۆم اینسانلارا آکتیف اۇلاراق تبلیغ أتمیش، هم دە کندیسینە سۇرولان سۇرولارا قورئانلا بەیانات ورمیشتیر. بؤیلەجە اۆزەری اؤرتۆلن تۆم حاقیقاتلری کیتابئ موبین ایلە تکرار آشیکار حالە گتیرمیشتیر. چۆنکی قورئان تۆم اینسانلار ایچین گؤندریلن بیر بەیاناتتئر.
ألف، لام، را. ایشتە بونلار کیتابئن وە آپآچئق (موبین) قورئانئن آیتلریدیر. (حیجر سورەسی؛ 1)
ایشتە بونلار آپآچئق (موبین) کیتابئن آیتلریدیر. (قاصاص سورەسی؛ 2)
بو (قورئان، تۆم) اینسانلار ایچین (گؤندریلن بیر) بەیاندئر. (آلی عیمران سورەسی؛ 138)
قورئان، ذاتن آپآچئق (موبین) بیر کیتاب اۇلدوغونا گؤرە رسولوللاها؛ “بو قورئانئ آپآچئق (موبین) حالە گتیر!” دەنیلمیش اۇلاماز. اۇنا “بو قورئانئ بەیان أت” دگیل؛ “بو قورئانلا بەیان أت!” دەنیلمیشتیر. دۇلایئسئیلا رسولە یۆکلنن بەیان گؤرەوی “اینسانلارا بو کیتابئ موبین ایلە بەیانات ور!” شکلیندە آنلاشئلمالئدئر. زیرا رسول، کندی گؤرۆشلری دۇغرولتوسوندا بەیانات ورەمز. اۇنون یوموشو آللاەتان آلدئغئ آپآچئق کیتابئ تبلیغ أتمکتن، آپآچئق کیتابئن بەیاناتلارئنئ اۇقوماقتان باشقا بیر شەی دگیلدیر. زیرا قورئانئ بەیان أتمە یتکیسی نیهایتیندە آللاها عائیدتیر.
ایشتە بؤیلەجە آیتلریمیزی اینجەدن اینجەیە (صارراف گیبی) آچئقلئیۇروز کی، سانا “سن گرچکتن بونلارئ درس آلئپ اؤگرنمیشسین” دەسینلر وە (بیز دە) بیلن بیر تۇپلوم ایچین اۇنلارئ بەیان أتمیش اۇلالئم. (أنعام سورەسی؛ 105)
بو آیتە گؤرە:
- آللاە، آیتلرینی صارراف گیبی (اینجەدن اینجەیە) آچئقلئیۇر،
- رسول، آللاهئن یاپتئغئ وە کیتابتا بولونان بو آچئقلامالارئ اۆقویۇر،
- بو سایەدە رسولە؛ “سن گرچکتن درس آلمئشسئن” دەنیلیۇر،
- سۇنوچتا دا بو سایەدە آیتلر بەیان أدیلمیش اۇلیۇر.
اۇ حالدە، رسولۆن قورئاندان اۇقودوغو بو آیتلر (بەیانلار) اۇنون دگیل، آللاهئن آچئقلاماسئدئر. آچئقچا گؤرۆلمکتەدیر کی بەیان أیلمی، نیهایتیندە بیر تبلیغ فاعالیەتیدیر. تبلیغ أدیلن هر قورئان آیتی، گیزلنن اؤنجەکی آیتلرین (تەورات وە اینجیل) اۆزەرینی آچار وە اۇنلارئ عایان بەیان (آپآچئق) حالە گتیریر. زیرا آللاهئن آیتلرینی هیچ کیمسە گیزلەیەمز. چۆنکی واحیی بەیان أتمک (گیزلنن آیتلرین اۆزەرینی آچماق) وە اۇنلارئ آپآچئق حالە گتیرمک ایلاهی تاعاههۆد آلتئندادئر.
اۇنو (واحیی) چارچابوق آلماق ایچین دیلینی قئمئلداتما (عاجەلە أتمە). شۆبهەسیز اۇنو تۇپلاماق وە اۇقوتماق بیزە عائیدتیر. بیز اۇنو اۇقودوغوموز زامان، سن اۇنون اۇقونوشونو تاعقیب أت. سۇنرا اۇنو بەیان أتمک دە كلبتتە کی بیزە عائیدتیر. (قئیامت سورەسی؛ 16-19)
قورئانئن “بەیان” کلیمەسینە یۆکلەدیگی آنلامئ ایضاح أتتیکتن سۇنرا، رسولۆن “بەیان /تبیین” یوموشونو بیلدیرن وە؛ “سانا کیتابئ ایندیردیک کی…” ایفادەسی ایلە باشلایان آیتلری اۇقویاجاغئز. آما بو آیتلرە گچمەدن اؤنجە (ایچیندە بەیان کلیمەسی گچمەین) آما “سانا کیتابئ ایندیردیک کی…” شکلیندە باشلایان شو آیتلرە باقالئم (کی قئیاسلاما یاپابیلەلیم):
بو حاق کیتابئ سانا ایندیردیک کی، اینسانلار آراسئندا (اۇنونلا) آللاهئن سندن ایستەدیگی شکیلدە حۆکۆم ورەسین. ساقئن حائینلرین ساوونوجوسو اۇلما. (نیسا سورەسی؛ 105)
بو کیتابئ سانا ایندیردیک کی، راببینین ایذنی ایلە (اۇنونلا) اینسانلارئ قارانلئقلاردان آیدئنلئغا چئقاراسئن وە اۇنلارئ عازیز وە حامید اۇلان آللاهئن یۇلونا ایلتەسین. (ایبراهیم سورەسی؛ 2)
کندیندن اؤنجەکیکری تاصدیق أدن بو مۆبارک کیتابئ سانا ایندیردیک کی، شهیرلرین آناسئ (مککە) حالقئ وە چەورەسیندەکیلری (اۇنونلا) اویاراسئن. (أنعام سورەسی؛ 92)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە بو آیتلردە رسولە؛ “سانا ایندیریلن بو کیتابلا حۆکۆم ور، بو کیتابلا اویار وە بو کیتابلا آیدئنلئغا چئقار!” دەنیلمیشتیر. شیمدی عاینئ قالئبلا یاعنی “کتاب أنزلناە /أنزلنا إلیک” ایفادەسی ایلە گلن وە رسولە “بەیان” یوموشو یۆکلەین شو آیتلری (تکرار) اۇقویالئم:
بو کیتابئ سانا (یالنئزجا شو آماچلا) ایندیردیک کی، حاققئندا ایحتیلافا دۆشۆگۆ شەیلری اینسانلارا بەیان أت (ایحتیلافلارئ بو کیتابلا چؤز) وە (بؤیلەجە بو کیتاب) ایمان أدن تۇپلوم ایچین بیر هیدایت وە راحمت اۇلسون. (ناحل سورەسی؛ 64)
سانا بو کیتابئ ایندیردیک کی، مۆسلۆمانلار ایچین هر شەیی بەیان أتسین؛ هیدایت وە راحمت وە مۆژدە اۇلسون (بو کیتاب هر شەی ایچین بەیان اۇلسون). (ناحل سورەسی؛ 89)
سانا بو ذیکری /قورئانئ ایندیردیک کی، کندیلرینە ایندیریلنی اینسانلارا بەیان أدەسین. اومولور کی اۇنلار دا دۆشۆنۆرلر. (ناحل سورەسی؛ 44)
