رسولە یۆکلنن یوموش؛ آیتلری تافصیل أتمک دگیل، تبلیغ /تبیین أتمکتیر. رسول، کندیسینە یۆکلنن بو یوموش قاپسامئندا آیتلری گیزلەمکسیزین بیلدیریر (بەیان أدر). اۇ، آیتلری تبلیغ یوموشو قاپسامئندا بیلدیریر. یاعنی رسول آیتلری آچئقلاماز. آپآچئق شکیلدە بیلدیریر. چۆنکی “بەیان” کیتابئ آچئقلاماق دگیل، “کیتابتاکی بیلگیلری گیزلەمەمک، آیتلری آشیکار بیچیمدە بیلدیرمک” دەمکتیر. قورئانئن بەیان کلیمەسینە یۆکلەدیگی آنلام بؤیلەدیر. کذا بەیان کلیمەسینین سؤزلۆک آنلامئ دا بؤیلەدیر: “بیر نسنەنین اؤرتۆسۆنۆ قالدئرئپ آچئغا چئقارما؛ بیر نسنەیی آیرئ، آچئق، بللی، آشیکار نت، واضئح یا دا آنلاشئلئر قئلما”. دۇلایئسئیلا قورئانئن “بەیان” کلیمەسینە یۆکلەدیگی آنلاملا بەیانئن سؤزلۆک آنلامئ عاینئدئر. یاعنی بەیان؛ “گیزلی قالمئش بیر بیلگییی اۇرتایا چئقارماق، اۇنو آپآچئق، عایان بەیان حالە گتیرمک” دەمکتیر. آصلئندا “بەیان” کلیمەسی بو آنلامئ ایلە (بیلگییی گیزلەمەمک، بیلدیرمک آنلامئندا) دیلیمیزدە دە سئقلئقلا قوللانئلئر. مثەلا “کیرا گلیریمی بەیان أتتیم، بەیاننامە وردیم، گلیر بەیانئندا بولوندوم” ایفادەلریندە اۇلدوغو گیبی. بو ایفادەلر؛ “گلیریمی گیزلەمەدیم وە بیلدیردیم” دەمکتیر. نیتەکیم بللی آرالئقلارلا ورگی مۆکللفلرینە “گلیرینیزی بەیان أدین!” چاغرئسئ یاپئلئر. بو چاغرئ؛ “گلیرینیزی گیزلەمەیین، بەیاننامە دۇلدوراراق ورگی دائیرەسینە بیلدیرین!” آنلامئنا گلیر. آیرئجا “عایان بەیان” ایفادەسی دە دیلیمیزدە “آچئق سچیک، آشیکار، آپآچئق” آنلامئندا قوللانئلئر. بو نەدنلە آیتلردەکی “بەیان” کلیمەسینی ترجۆمە أتمەیە گرک یۇقتور. چۆنکی دیلیمیزدە قوللانئلان “بەیان” کلیمەسی ایلە آیتلردە گچن “بەیان” کلیمەسی عاینئ آنلاما (گیزلەمەدن بیلدیرمک ماعناسئنا) صاحیبتیر. یاعنی بیز “بەیان” کلیمەسینی قورئانئن بو کلیمەیە یۆکلەدیگی آنلامئ ایلە قوللانئرئز.
قورئانئن بەیان کلیمەسینە “گیزلەمەنین ضئددئ” اۇلاراق “بیلگییی گیزلەمەمک، بیلدیرمک” ماعناسئنئ یۆکلەدیگینی شو آیتلردە گؤرەبیلیریز:
ایندیردیگیمیز آپآچئق دلیللری وە هیدایتین کندیسی اۇلان آیتلری اینسانلار ایچین بیز کیتابتا بەیان أتتیکتن سۇنرا گیزلەینلر وار یا! آللاە اۇنلارا لاعنت أدر. لاعنت أدەبیلەجک اۇلانلار دا لاعنت أدر. (باقارا سورەسی؛ 159)
آللاە، کیتاب وریلنلردن سؤز آلمئشتئ؛ “اۇنو (کیتابئ) موطلاقا اینسانلارا بەیان أدەجک وە گیزلەمەیەجکسینیز” دییە. اۇنلار ایسە بونو قولاق آردئ أتتیلر وە اۇنو آز بیر دۆنیالئقلا دگیشتیردیلر. یاپتئغئ آلئش وریش نە قادار دا کؤتۆ. (آلی عیمران سورەسی؛ 187)
… دە کی: “موسانئن اینسانلارا گتیردیگی نور وە هیدایت ایچرن کیتابئ کیم ایندیردی؟ کی سیز اۇنو پارچالار حالیندە یازیۇر، (ایستەدیگینیز) قئسئملارئنئ بەیان أدیۇر، چۇغونو گیزلییۇرسونوز. سایەسیندە سیزین وە بابالارئنئزئن بیلمەدیگینیز شەیلری اؤگرندیگینیز (کیتابئ). (أنعام سورەسی؛ 91)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە “بەیان” کلیمەسی بو آیتلردە؛ “گیزلەمەنین ضئددئ” اۇلاراق یاعنی “بیلدیرمک” ماعناسئندا قوللانئلمئشتئر. رسولوللاە کندیسینە واحیەدیلن آیتلری اۇقویاراق /بیلدیرەرک أهلی کیتابئن گیزلەدیگی بیلگیلری (اؤنجەکی کیتابلارئن آیتلرینی) اۇرتایا چئقارمئشتئر. اۇنلارئ عایان نەیان حالە گتیرمیشتیر. آما بونو کیتابئ موبین (آپآچئق) اۇلان کیتابلا یاپمئشتئر.
أی کیتاب أهلی! شو بیر گرچک کی سیزە، کیتابتان گیزلەدیکلرینیزین چۇغونو بەیان أدن، چۇغوندان دا وازگچن رسولۆمۆز گلمیشتیر. (أوت) شو بیر گرچک کی، آللاەتان سیزە نور وە آپآچئق بیر کیتاب گلمیشتیر. (مائیدە سورەسی؛ 15)
دەمک کی رسولوللاە، قورئانئ آپآچئق (موبین) حالە گتیرمەمیش، ذاتن آپآچئق اۇلان قورئانئ (کیتابئ موبینی) بیلدیرمیشتیر. ذاتن موبین اۇلان قورئانئ هیچبیر آیتینی گیزلەمکسیزین ایلتمیشتیر. بؤیلەجە اؤنجەکی کیتابلارئن گیزلەین بؤلۆملرینی کندی قاومینە آشیکار (عایان بەیان) أتمیشتیر. نیتەکیم تۆم رسوللرین گؤندریلمە آماجئ دا ذاتن بودور.
بیز هر رسولۆ کندی قاومینین لیسانئ ایلە گؤندردیک کی اۇنلارا (لیسانئیلا) بەیانات ورسین. (ایبراهیم سورەسی؛ 4)
شیمدی رسولە یۆکلنن بەیان یوموشونو نە اۇلدوغونو آنلاماق ایچین (گنلدە یانلئش مئال وریلن) شو ایکی آیتی تکرار اۇقویالئم:
سانا بو کیتابئ ایندیردیک کی، مۆسلۆمانلار ایچین هر شەیین بەیانئ وە هیدایت وە راحمت وە مۆژدە اۇلسون. (ناحل سورەسی؛ 89)
سانا بو ذیکری /قورئانئ ایندیردیک کی، کندیلرینە ایندیریلنی اینسانلارا بەیان أدەسین (اینسانلارا اۇنونلا بەیانات ورەسین). اومولور کی اۇنلار دا دۆشۆنۆرلر. (ناحل سورەسی؛ 44)
بو آیتلردە دیققاتیمیزی چکن اؤنملی بیر حوصوص وار. رسولوللاە ایندیریلن کیتاب ایچین موحتلیف آیتلردە “کیتاب” ایفادەسی قوللانئلئرکن “ناحل؛ 44″تە قورئانئن ایسیملریندن بیری اۇلان “ذیکیر” کلیمەسی قوللانئلمئشتئر. بو، اۇلدوقچا آنلاملئدئر. چۆنکی آیتین باغلامئ بونو گرکتیرمیشتیر. زیرا “ذیکیر /ذیکرەتمک”، “حاطئرلاماق /حاطئرلاتماق” دەمکتیر. قورئان کندیسینی “حاطئرلاتئجئ /تذکیرە” اۇلاراق نیتەلەر. قورئان باعضئ بیلگیلری حاطئرلاتئر. بونلارئن باشئندا اینسان فئطراتئنا یرلشتیریلن “راببینی بیلمە /تەوحید بیلینجی” وە اؤنجەکی کیتابلارئن وردیگی بیلگیلر گلیر. قورئان، اینسانلارا ایلک ایندیریلن ایلاهی کیتاب دگیلدیر. داحا اؤنجە دە (عاینئ قایناقتان) ایندیریلن کیتابلار اۇلموشتور. دÎلایئسئیلا قورئان، هم فئطراتئمئزداکی تەوحید بیلینجینی هم دە اؤنجەکی کیتابلارئن بیلدیردیگی حاقیقاتلری (ایلک کز بیلدیرمیش دگیل) حاطئرلاتمئش اۇلور (ذیکیر /تذکیرە). بو نەدنلە “ناحل؛ 44” آیتی؛ “سانا دا بو ذیکری ایندیردیک کی، اۇنونلا بەیانات ورەرک، اۇنونلا بیلدیرەرک، داحا اؤنجە ایندیریلن (وە آصلئندا فئطراتن دە بیلدیگی) حاقیقاتلری اینسانلارا تکرار حاطئرلاتاسئن! اومولور کی، اۇنلار دا بونلارئ دۆشۆنۆر وە حاطئرلارلار.” دەمیش اۇلیۇر. رسول قورئان ایلە بو حاقیقاتلری اینسانلارا ایلک کز گتیرمیش اۇلمویۇر. داحا اؤنجە بیلدیریلن بو حاقیقاتلری (ذیکرەدەرک) حاطئرلاتمئش اۇلیۇر. زیرا قورئان کندیندن اؤنجەکی ایلاهی کیتابلارئ رددەدن دگیل، اۇنلارئ تاصدیق أدن وە اۇنلارئ قۇرویان بیر کیتابتئر. اۇنلاردا یر آلان حۆکۆملرین بۆیۆک بیر قئسمئنئ تاصدیق أدرکن بونلارئن چۇق آز بیر قئسمئنئ بنزەری وەیا داحا حایئرلئسئ ایلە دگیشتیریر (نسحەدر). بؤیلەجە اؤنجەکی کیتابلارئ هم تاصدیق هم دە موحافاظا أتمیش اۇلور. دۇلایئسئیلا “ذیکیر /تذکیرە” اۇلان قورئان، اؤنجەکی کیتابلارئن اۆزەری اؤرتۆلن حاقیقاتلری (أهلی کیتابئن گیزلەدیگی گرچکلری) بەیان أدەرک کندیلرینە ایندیریلنی اینسانلارا حاطئرلاتمئش، اۇنلارئ آپآچئق حالە گتیرمیش اۇلور. چۆنکی قورئان “تۆم اینسانلار ایچین بیر بەیاندئر”. (آلی عیمران؛ 187)
یاعنی قورئان “بەیان أدیلن بیر کیتاب” دگیل، “بەیان أدن بیر کیتابتئر”. دۇلایئسئیلا “ناحل؛ 44” آیتیندە رسولە سؤیلنن “کیتابئ بەیان أت!” شکلیندە دگیل،؛ “کیتابلا بەیان أت!” شکلیندە آنلاشئلمالئدئر. یاعنی رسولە “سانا بو کیتابئ کندیلرینە ایندیریلنی، اینسانلارا بەیان أتمەن ایچین ایندیردیک. اینسانلارا نە ایندیریلدیگینی بیلدیرمک اۆزەرە بو کیتابلا بەیانات ور، اۇنلارا بو کیتابلا بیلدیر!” دەنیلمیشتیر. یۇقسا “سانا کیتابئ وردیک، بو کیتابئ آچئقلا!” دەنیلمەمیشتیر.
أگر بیر کیتابئن آچئقلانمایا ایحتیاجئ وارسا (کی آیتلر بیذذات آللاە طارافئندان آچئقلانمئش اۇلدوغو ایچین قورئان حاققئندا آصلا بؤیلە بیر شەی سؤیلنەمز)، اۇ کیتابئ آچئقلاماق ایچین عیلاوە باشقا بیر بیلگییە (دتایا) ایحتیاج وار دەمکتیر. بو عیلاوە بیلگی /دتای، مثەلا بیر سؤزلۆک وەیا قئلاووز اۇلابیلەجگی گیبی، عیلاوە بیر کیتاب دا اۇلابیلیر. ایشتە قورئان، اؤنجەکی ایلاهی کیتابلارا عیلاوەتن گؤندریلن (وریلن) سۇن وە موفاصصال بیر کیتابتئر. کندیسی اؤنجەکی کیتابلارئ بەیان أدر. بو نەدنلە رسولوللاها؛ “سانا قورئانا عیلاوەتن بو بیلگیلری دە وریۇروز کی، بو عیلاوە بیلگیلرلە قورئانئ آچئقلا!” دەنیلمییۇر. “سانا بو قورئانئ وریۇروز کی، اۇنونلا بەیانات ورەرک اؤنجەکی کیتابلاردا گیزلنن بیلگیلری اۇرتایا چئقار، اۇنلارئ آشیکار حالە گتیر!” دەنیلیۇر. اۇ حالدە رسول، قورئانلا بەیانات ورەرک وە بؤیلەجە (قورئانئ دگیل) اؤنجەکی کیتابلارئ آچئقلامئش اۇلاجاقتئر.
بو قورئان، آللاەتان باشقاسئ طارافئندان اویدورولاماز، لاکین کندیندن اؤنجەکیلری تاصدیق وە کیتابئ تافصیل أدر (آیرئنتئلئ بیچیمدە آچئقلار). اۇندا شۆبهە أدیلەجک هیچبیر شەی یۇقتور. اۇ، عالملرین راببی طارافئندان ایندیریلمیشتیر. (یونوس سورەسی؛ 37)
دەمک کی قورئان، آچئقلانان دگیل، کندیسی تۆم کیتابلارئ آچئقلایان (موفاصصال) بیر کیتابتئر. اۇنون کندیسینی آچئقلایاجاق عیلاوە بیر کیتابا /بیلگییە ایحتیاجئ یۇقتور.
