ناحلە سفریندن 1,5 آی سۇنرا مۆشریکلرە عائید بۆیۆک بیر تیجارت کروانئ شامدان دؤنیۇردو. باشئندا أبو سوفیانئن بولوندوغو بو کروان، بین دوەدن وە أللی بین دینار سرمایەدن اۇلوشتورولموشتو. یاقلاشئق اۇلاراق دگری بش یۆز بین دیرهمدی. آما موحافئظلارئ چۇق آزدئ. مۆمینلر بونو دویونجا، کروانئ ألە گچیرمەیە قارار وردیلر. نبی آصحابئنئ تۇپلادئ. کروانئ مککەیە دؤنرکن اوغرایاجاغئ بدیر جیوارئندا ألە گچیرەبیلەجگینی سؤیلەدی. أنصار وە موهاجیری سفرە داعوت أتتی. گرکتیگیندە ساواشاجاقلاردئ دا، آصحاب بونو قابول أتتی. یتمیش دوە، ایکی آت وە 305 عاسکردن اۇلوشان اۇردو حارەکتە گچتی. فاقاط أبو سوفیان بونو حابر آلئنجا مککەدن یاردئم ایستەدی. آیرئجا کروانئن گۆزرگاهئنئ دا دگیشتیردی. چۇق سئق قوللانئلمایان بیر یۇلا ساپاراق کروانئ قئزئلدنیزین یانئندان (ساحیل یۇلوندان) ایلرلتتی. یاعنی کروان بدیرە اوغرامادئ. بو آرادا یدی یۆز دوە، یۆز آت وە بین کیشیلیک أبو جهیل قۇموتاسئنداکی قورەیش اۇردوسو دا کروانئ قۇروماق اۆزەرە مدینەیە دۇغرو حارەکتە گچتی. آما نۇرمال یۇلو تاعقیب أتتیگی ایچین کروان ایلە بولوشامادئلار. آما بدیرە گلن مۆمینلر دە کروانئ بولامادئلار. چۆنکی کروان ساحیلدن ایلرلەییپ گیتمیشتی. یاعنی مۆمینلر قورتولموشتو. أبو سوفیان بو دورومو مککە اۇردوسونا بیلدیردی. آما بونا راغمن مککە اۇردوسو گری دؤنمک ایستەمەدی. هم گۆجۆنۆ گؤسترمک هم دە ناحلە سفرینین اینتیقامئنئ آلماق ایچین مدینەیە دۇغرو دوام أتتیلر. بونا قارشئ مۆمینلرین حارەکت آماجئ مککە اۇردوسو ایلە قارشئلاشماق دگیلدی. اۇنلار تیجارت کروانئنئ ایستییۇرلاردئ. آما بدیر مەوقیعیندە گلینجە قارشئلارئندا (تیجارت کروانئ یرینە) مککە اۇردوسونو بولدولار. وە بؤیلەجە مۆشریکلرلە مۆمینلر آراسئنداکی ایلک ساواش (بدیر) گرچکلشمیش اۇلدو. قورئان بو حوصوصو شؤیلە بیلدیریۇر:
آللاە، اۇ ایکی تۇپلولوقتان بیری سیزین اۇلاجاق دییە سؤز ورمیشتی. سیز سیلاحسئز اۇلانئ (کروانئ) ایستییۇردونوز. آللاە دا کندی سؤزلری گرگی حاققئ اۇرتایا چئقارماق وە اۇ کافیرلرین کؤکۆنۆ قازئماق (ایچین مککە اۇردوسونو سیزە ورمک) ایستییۇردو. (أنفال سورەسی؛ 7)
اۇ گۆن سیز وادینین (بدیرین) آلت طارافئندا، اۇنلار اۆست طارافئندا، کروان (تیجارت کروانئ) ایسە سیزدن داحا آشاغئدا (ساحیلدە) ایدی. (سیز ساواش ایچین) سؤزلشمیش اۇلسایدئنئز بؤیلە دنک گتیرەمزدینیز. آما آللاە؛ اۇلاجاقلار اۇلسون، کیم یۇق اۇلاجاقسا گرچگی گؤرەرک یۇق اۇلسون، کیم دە یاشایاجاقسا گرچگی گؤرەرک یاشاسئن دییە بؤیلە یاپتئ. آللاە ألبتتە ایشیتن وە بیلندیر. (أنفال سورەسی؛ 42)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە مۆمینلرین (نبینین) حارەکت آماجی مککە اۇردوسو ایلە قارشئلاشماق دگیلدی. یاعنی نبی، کندیسینە مککەنین فتحی واعاد أدیلدیگی حالدە (ایسرا؛ 76-77″ وە “روم؛ 2-4″تە) مککە اۇردوسو ایلە قارشئلاشمایئ ایستەمییۇردو. آما آللاە دا بونو (مککەنین فتحینی) ایستییۇردو. بو نەدنلە اۇنلارئ بدیردە بولوشتوردو. وە اۇنلار حاققئندا شونلارئ أمرەتتی:
اۇنلارئ ساواشتا یاقالارسان اؤیلە بیر داغئت کی، آرقالارئنداکیلر دە داغئلسئنلار. بلکی عاقئللارئنئ باشلارئنا آلئرلار. (أنفال سورەسی؛ 57)
(ساواشتا) کافیرلر ایلە قارشئلاشتئغئنئزدا اۇنلارئ یرە سرینجەیە قادار بۇیونلارئنئ وورون. سۇنرا (أسیرلرین) باغئنئ سئقئ توتون. آرقاسئندان اۇنلارئ قارشئلئقلئ وەیا قارشئلئقسئز سربست بئراقئن. ساواش، آغئرلئقلارئنئ بئراقئنجایا قادار بؤیلە یاپئن… (موحاممد سورەسی؛ 4)
اۇنلارئ (سیزە قارشئ ساواشانلارئ) یاقالادئغئنئز یردە یردە اؤلدۆرۆن. سیزی چئقاردئغئ یردن سیز دە اۇنلارئ چئقارئن… (باقارا سورەسی؛ 191)
نبی آللاهئن یاردئمئ سایەسیندە بو أمیرلری بۆیۆک اۇراندا یرینە گتیردی. مککە اۇردوسونو بۇزغونا اوغراتتئ. آما اۇنلارئ آیتلردە ایستنن گیبی (تام اۇلاراق) داغئتمادئ. حالبوکی بونو یاپمالئیدئ. چۆنکی آللاهئن واعادی بیر آن اؤنجە گرچکلشملی ایدی. مککە اۇردوسو داغئتئلمالئ، مککە فتحەدیلملی وە ایسلام حاکیم قئلئنمالئ ایدی. آما بو دوروم (مککەنین فتحی) بیرآز گجیکتی. چۆنکی بدیردە مۆشریکلر بۇزغونا اوغراتئلدئغئ حالدە، دۆشمان تام اۇلاراق داغئتئلمادان مدینەیە گری دؤنۆلدۆ. بیرچۇق أسیر آلئندئ. وە بو أسیرلر فیدیە قارشئلئغئندا سربست بئراقئلدئ. ایشتە بونون اۆزرینە (نبینین بدیردن سۇنراکی حاطاسئنئ بیلدیرن) شو آیت نازیل اۇلدو:
هیچبیر نبی، ساواش مەیدانئندا دۆشمانئ اییجە یرە سرمەدن أسیر آلاماز. سیز همن ألە گچەجک دۆنیا مالئ ایسییۇرسونوز. آللاە ایسە سیزین ایچین آحیرتی /سۇنراسئنئ ایستییۇر. آللاە گۆچلۆدۆر، دۇغرو قارار وریر. (ظافر سیزین اۇلاجاق دییە “ایسرا؛ 68-67” وە “روم؛ 4-2“تە یازئلان) آللاهئن یازغئسئ بولونماسایدئ آلدئغئنئز (وە فیدیە قارشئلئغئندا سربست بئراقتئغئنئز بو) أسیرلردن دۇلایئ سیزە آغئر بیر عاذاب دۇقوناجاقتئ. (أنفال سورەسی؛ 68-67)
دەمک کی، مککە اۇردوسونو تۆمۆیلە بۇزغونا اوغراتمادان أسیر آلماق (وە آلئنان بو أسیرلری فیدیە قارشئلئغئندا سربست بئراقماق) نبینین یاپتئغئ اؤنملی بیر حاطا (گۆناە) ایدی. نیتەکیم بونون نە قادار بۆیۆک بیر حاطا اۇلدوغو (بو حاطا نەدنییلە آللاهئن واعاد أتتیگی مککەنین فتحینین ناسئل گجیکتیگی) داحا سۇنرا گؤرۆلدۆ. تام اۇلاراق داغئتئلمایان مککە اۇردوسونا مۆمینلر اوحود ساواشئندا یتمیش شهید وردیلر.
اؤزتلە سؤیلەمک گرکیرسە، “فتیح؛ 3-1” آیتلرینە نبینین مککە اۇردوسو قۇنوسونداکی حاطالارئنا عاطئف یاپئلیۇر وە؛ “أگر ینی بیر حاطا یاپماز وە مککەنین فتحینە نائیل اۇلورسان (بونون ایچین اۆزەرینە دۆشنی یاپارسان) بو حاطالارئن عاففەدیلەجکتیر” دەنیلیۇر. یاعنی داحا اؤنجە بو قۇنودا ایکی کز حاطا یاپان نبییە حاطالارئنئ تلافی أتمەسی ایچین بیر شانس داحا وریلیۇر. نبی بو شانسئ ایی قوللانئرسا، هم باغئشلاناجاق هم دە کندیسینە یاردئم أدیلەجکتیر. نیتەکیم کندیسینە واعد أدیلن بو یاردئم /ظافر (مککەنین فتحی) بو آیتلرین نۆزولۆندن 2 یئل سۇنرا گرچکلشیۇر.
آللاهئن یاردئمئ وە ظافری گلدیگی وە اینسانلارئن آقئن آقئن آللاهئن دینینە گیردیگینی گؤردۆگۆن زامان، راببینە حامد أدەرک اۇنو تسبیح أت وە اۇندان ماغفیرت دیلە. چۆنکی اۇ، تؤوبەلری جۇق قابول أدندیر. (ناصر سورەسی؛ 3-1)
دەمک کی، فتیح سورەسیندە واعاد أدیلن یاردئم (وە ظافر) بو آیتلرلە گلمیش اۇلیۇر. یاعنی بو آیتلرلە نبییە؛ “ایشتە شیمدی اۆزەرینە دۆشنی یاپتئن، حاطانئ تلافی أتتین، بونون ایچین آللاە دا واعاد أتتیگی ڤافری سانا اولاشتئردئ. ایشتە شیمدی آللاەتان باغئشلانما دیلەیەبیلیرسین. دیلە کی، آللاە دا سنی باغئشلا.” دەنیلمیش اۇلیۇر.
اۇ حالدە باعضئ حاطالارئن عاففەدیلمەسی اؤنجەلیکلە اۇ حاطالارئن تلافی أدیلمەسینە باغلئدئر. آللاە ألبتتە کی (تؤوبە وە ایستیغفار ایلە) تۆم گۆناەلارئ باغئشلایابیلیر. آما بو اۇنون تاقدیریندە اۇلان بیر دورومدور. بیز اۇنون آدئنا قۇنوشامایئز. لاکین حاطانئن تلافی أدیلمەسی (وارسا ضارارئن تاضمین أدیلمەسی) ایلە بیرلیکتە یاپئلاجاق تؤوبە وە ایستیغفارئن قابولە داحا لایئق اۇلدوغونو سؤیلەیەبیلیریز.
ناسئل بیر نبی-رسولە ایمان أدەلیم؟
پەیغامبرە ایمان، قورئانئن ایستەدیگی شکیلدە اۇلمالئدئر. یاعنی تاصاوور أدیلن پەیغامبرە دگیل، قورئانئن تانئتتئغئ پەیغامبرە ایمان أدیلملیدیر. بونون دئشئنداکی تۆم پەیغامبر تاصاوورلارئ یانلئشتئر. دۇلایئسئیلا تاصاوور أدیلن بو حایالی پەیغامبرلرە ایمان أتمک، آصلئندا “ایمان دگیل، اینکاردئر”. تاریح بۇیونجا پەیغامبری اینکار أتمەنین ایکی یۇلو (پراتیکتە پەیغامبری اینکار أدن ایکی آنلایئش) اۇلموشتور:
بیرینجیسی؛ بیزیم گیبی بیر بشرین پەیغامبر اۇلامایاجاغئنئ سؤیلەین وە اۇنو اینکار أدن آنلایئشتئر. مثەلا مککە مۆشریکلرینین رسولوللاها گؤستردیگی طاوئر بؤیلەدیر.
ایکینجیسی ایسە؛ پەیغامبری سؤزدە قابول أدن آما اۇنو بشر اۆستۆ گؤرەرک ایلاهلاشتئران آنلایئشتئر. مثەلا حئریستیانلارئن حض. عیسا ایچین سرگیلەدیگی طاوئر بؤیلەدیر.
بیرینجی تۇپارداکی اینسانلار پەیغامبری اینکار أتتیگی گیبی، ایکینجی تۇپارداکی اینسانلار دا پەیغامبری اینکار أتمیشلردیر. چۆنکی اۇنلار قورئانئن تانئتتئغئ پەیغامبرە دگیل، قافالارئندا قورغولادئغئ وە قورئانا موحالیف اۇلدوغو کسین اۇلان بیر پەیغامبرە ایمان أتتیلر. آما گرچکتە اؤیلە بیر پەیغامبر یۇقتو. اۇلمایان بیر پەیغامبرە ایمان أدەرک گرچک پەیغامبرە ایمان أتمکتن قاچئندئلار. دۇلایئسئیلا پەیغامبری اینکار أتمیش اۇلدولار.
قورئان، بو هر ایکی یاقلاشئمئ دا دئشلایاراق بیزیم؛ “بشر پەیغامبرە” ایمان أتمەمیزی ایستەر. بو نەدنلەدیر کی، بیز مۆمینلر شهادت گتیریرکن؛ “بن شاهیدلیک أدریم کی، موحاممد آللاهئن قولو وە ألچیسیدیر” دیەرک ایمانئمئزئ ایقرار أدریز. یاعنی اؤنجە پەیغامبرین “قول” اؤزللیگینی وورغولار، آردئندان “رسول (ألچی)” اۇلدوغونو سؤیلەریز. بؤیلەجە قورئانئن ایستەدیگی گیبی “قول ألچییە” ایمان أتمیش اۇلوروز.
