گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە مککە دؤنمیندە نازیل اۇلان بو آیتلر، نبینین مۆشریکلر یۆزۆندن مککەدن چئقماق زۇروندا قالاجاغئنئ آما بو تاقدیردە مۆشریکلرین دە آرادا فاضلا قالامایاجاغئنئ (مککەنین یاقئن بیر گلەجکتە فتحەدیلەجگینی) مۆژدەلییۇردو. زیرا آللاهئن دگیشمز قانونو (سۆنتتوللاە) بؤیلە ایدی. مۆمینلرین ظافر قازاناجاغئنئ (سەوینەجگینی) بیلدیرن باشقا آیتلر دە واردئ:
رۇمالئلار ینیلدیلر. (ینیلگی) چۇق یاقئن یردە اۇلدو. اۇنلار، بو ینیلگینین آردئندان غالیب گلەجکلردیر. غالیبیەت اۆچ ایلا دۇقوز یئل ایچیندە اۇلاجاقتئر. اۇنون اؤنجەسیندە دە سۇنراسئندا دا یتکی آللاهئندئر؛ اۇ گۆن مۆمینلر، آللاهئن یاپاجاغئ یاردئملا سەوینەجکلردیر. آللاە چالئشانا یاردئم أدر. اۇ گۆچلۆدۆر، ایکرامئ بۇلدور. بو آللاهئن سؤزۆدۆر. اینسانلارئن چۇغو بیلمەسە دە، آللاە سۆزۆندن جایماز. (روم سورەسی؛ 6-2)
دەمک کی مۆمینلرین ظافر قازانماسئ یاقئندئ. چۆنکی آللاە مۆشریکلر ایستەمەسە دە، دینینی (أر یا دا گچ) حاکیم قئلاجاقتئ.
آللاە کندی سؤزلری گرگی، اۇ کافیرلرین کؤکۆنۆ قازئماق، حاققئ اۇرتایا چئقارئپ باطئلئ أتکیسیز حالە گتیرمک ایستییۇر. (أنفال سورەسی؛ 8-7)
مۆشریکلر ایستەمەسە دە اۇ، دینی (ایسلامئ) بۆتۆن دینلرە اۆستۆن قئلماق ایچین رسولۆنۆ هیدایتلە وە حاق دینلە گؤندرندیر. (تەوبە سورەسی؛ 33)
آللاە دینینی حاکیم قئلاجاق، کافیرلرین کؤکۆنۆ قازئیاجاق وە مۆمینلر ڤافر قازاناجاقتئ. آما بونون ایچین مۆمینلرین دە ساواشلا ایلگیلی قوراللارئ (آللاهئن بیلدیردیکلرینی) تاطبیق أتمەسی گرکیۇردو. عاکسی حالدە ظافر قازانامازلاردئ. بو قۇنو ایلە ایلگیلی باعضئ آیتلر شؤیلەدیر:
اۇنلارئ ساواشتا یاقالارسان اؤیلە بیر داغئت کی، آرقالارئنداکیلر دە داغئلسئنلار. بلکی عاقئللارئنئ باشلارئنا آلئرلار. (أنفال سورەسی؛ 57)
(ساواشتا) کافیرلر ایلە قارشئلاشتئغئنئزدا اۇنلارئ یرە سرینجەیە قادار بۇیونلارئنئ وورون. سۇنرا (أسیرلرین) باغئنئ سئقئ توتون. آرقاسئندان اۇنلارئ قارشئلئقلئ وەیا قارشئلئقسئز سربست بئراقئن. ساواش، آغئرلئقلارئنئ بئراقئنجایا قادار بؤیلە یاپئن… (موحاممد سورەسی؛ 4)
اۇنلارئ (سیزە قارشئ ساواشانلارئ) یاقالادئغئنئز یردە اؤلدۆرۆن. سیزی چئقاردئغئ یردن سیز دە اۇنلارئ چئقارئن… (باقارا سورەسی؛ 191)
ایشتە نبی (وە مۆمینلر) بو آیتلردەکی قوراللارئ تاطبیق أتمەسی حالیندە مککەنین فتحینە ماظهار اۇلاجاقلاردئ. فاقاط نبی (وە مۆمینلر) بو قۇنودا بری بدیر ساواشئندان اؤنجە دیگری (همن) سۇنرا اۇلماق اۆزەرە ایکی اؤنملی حاطا (گۆناە) ایشلەدی. وە بو حاطالارئ یۆزۆندن مککەنین فتحی گجیکتی. نبینین (آشاغئدا دتایلارئ آنلاتئلاجاق اۇلان) بو ایکی حاطاسئ شؤیلە گلیشتی:
نبی، هیجرتتن بیر یئل سۇنرا مککە مۆشریکلرینە بیر عاسکری بیرلیک گؤندرەرک “بوندان بؤیلە قورەیشە عائید تیجارت کروانلارئنئن ایسلامی نۆفوذ بؤلگەسیندن آرتئق گچمەسی گرکتیگینی” بیلدیردی. نیتەکیم مۆمینلر بو تاریحتن ایعتیبارن مدینە جیوارئندان گچن قورەیشلیلرە عائید تیجارت کروانلارئنا سالدئرمایا وە غانیمتلرینی آلمایا باشلادئلار. بونون ایچین مارت 623 ایلە اۇجاق 624 تاریحلری آراسئندا سکیز سفر دۆزنلەدیلر. بونلارئن دؤردۆ غازوە ایدی. یاعنی بیذذات نبی طارافئندان قۇموتا أدیلمیشتی. دیگر دؤردۆ ایسە نبینین أمری ایلە گؤندریلن آما بیذذات نبینین قۇموتا أتمەدیگی سریەلردی.
بدیر ساواشئندان اؤنجە نبینین أمری ایلە گؤندریلن بو سفرلرین سۇنونجوسو عابدوللاە بین جاحش قۇموتاسئنداکی سریە ایدی. بو سریە طائیفتن مککەیە دؤنن دؤرت کیشیلیک بیر تیجارت کروانئنئ ألە گچیردی. کروانئن باشئنداکی عامر بین حادرامییی اؤلدۆردۆ. ایکی کیشییی أسیر آلدئ (بیری قاچتئ). غانیمتین بشتە دؤردۆنۆ آرالارئندا پایلاشتئلار (بشتە بیری رسولە آیرئلدئ). ایکی أسیری مدینەیە گتیردیلر. نبی بو أسیرلری حاىسەتتی. آما کندیسینە آیرئلان غانیمت پایئنئ آلمادئ. چۆنکی اؤنملی بیر پرۇبلم واردئ. بو اۇلای حارام آیدا گرچکلشمیشتی. حالبوکی حارام آیدا ساواشماق (قان دؤکمک) حارامدئ. اۆستەلیک سالدئران طاراف مۆمینلردی وە اۇنلارئ نبی گؤندرمیشتی. آیرئجا اۇلای عارابلارئن أن چۇق حۆرمت أتتیگی حارام آیدا (رجب آیئندا) اۇلموشتو. نبی بو دورومون مۆمینلرین عالەیهیندە اۇلاجاغئنئ دۆشۆنۆیۇردو. حاقلئ دا چئقتئ. مۆشریکلر مۆمینلر عالەیهیندە پرۇپاگاندا یاپمایا باشلادئلار. “موحاممد وە آرقاداشلارئ حارام آیئ حلال حالە گتیردیلر، حارام آیدا قان دؤکتۆلر، کروانئن ماللارئنئ آلدئلار وە آداملارئ أسیر أتتیلر.” دیەرک مۆسلۆمانلارئ ایتهام أتتیلر. بو دوروم نبییی وە مۆمینلری جۆق اۆزدۆ. اۇنلارئ سئقئنتئیا سۇقتو. حارام آیلاردا قان دؤکۆلۆپ دؤکۆلەمەیەجگی (ساواش) تارتئشئلمایا باشلاندئ. وە نتیجەدە شو آیت نازیل اۇلدو:
سانا حارام آیدا ساواشمایئ سۇریۇرلار. دە کی: “اۇ آیدا ساواشماق بۆیۆک بیر گۆناەتئر. (اینسانلار) آللاە یۇلوندان چەویرمک، آللاهئ اینکار أتمک، مسجیدی حارامئن زیارتینە مانیع اۇلماق وە حالقئنئ اۇرادان چئقارماق ایسە آللاە قاتئندا داحا بۆیۆک گۆناەتئر. فیتنە دە آدام اؤلدۆرمکتن داحا بۆیۆک بیر گۆناەتئر. (باقارا سورەسی؛ 217)
بو آیت، هر نە قادار مۆشریکلرین یاپتئغئ باسقئ وە ظولۆملرین داحا بۆیۆک گۆناە اۇلدوغونو بیلدیریۇرسا دا حارام آیدا ساواشان مۆمینلرین دە بۆیۆک بیر گۆناە ایشلەدیگینی تسجیل أتمیش اۇلدو. ایشتە بدیر ساواشئندان یاقلاشئق 1,5 آی اؤنجە مەیدانا گلن بو اۇلای “فتیح؛ 2″دە ذیکەدیلن نبینین (بدیردن) اؤنجەکی گۆناهئدئر. نبینین بدیردن (همن) سۇنراکی گۆناهئ ایسە بدیر أسیرلری قۇنوسوندا اۇلموشتور.
ناحلە سفریندن 1,5 آی سۇنرا مۆشریکلرە عائید بۆیۆک بیر تیجارت کروانئ شامدان دؤنیۇردو. باشئندا أبو سوفیانئن بولوندوغو بو کروان، بین دوەدن وە أللی بین دینار سرمایەدن اۇلوشتورولموشتو. یاقلاشئق اۇلاراق دگری بش یۆز بین دیرهمدی. آما موحافئظلارئ چۇق آزدئ. مۆمینلر بونو دویونجا، کروانئ ألە گچیرمەیە قارار وردیلر. نبی آصحابئنئ تۇپلادئ. کروانئ مککەیە دؤنرکن اوغرایاجاغئ بدیر جیوارئندا ألە گچیرەبیلەجگینی سؤیلەدی. أنصار وە موهاجیری سفرە داعوت أتتی. گرکتیگیندە ساواشاجاقلاردئ دا، آصحاب بونو قابول أتتی. یتمیش دوە، ایکی آت وە 305 عاسکردن اۇلوشان اۇردو حارەکتە گچتی. فاقاط أبو سوفیان بونو حابر آلئنجا مککەدن یاردئم ایستەدی. آیرئجا کروانئن گۆزرگاهئنئ دا دگیشتیردی. چۇق سئق قوللانئلمایان بیر یۇلا ساپاراق کروانئ قئزئلدنیزین یانئندان (ساحیل یۇلوندان) ایلرلتتی. یاعنی کروان بدیرە اوغرامادئ. بو آرادا یدی یۆز دوە، یۆز آت وە بین کیشیلیک أبو جهیل قۇموتاسئنداکی قورەیش اۇردوسو دا کروانئ قۇروماق اۆزەرە مدینەیە دۇغرو حارەکتە گچتی. آما نۇرمال یۇلو تاعقیب أتتیگی ایچین کروان ایلە بولوشامادئلار. آما بدیرە گلن مۆمینلر دە کروانئ بولامادئلار. چۆنکی کروان ساحیلدن ایلرلەییپ گیتمیشتی. یاعنی مۆمینلر قورتولموشتو. أبو سوفیان بو دورومو مککە اۇردوسونا بیلدیردی. آما بونا راغمن مککە اۇردوسو گری دؤنمک ایستەمەدی. هم گۆجۆنۆ گؤسترمک هم دە ناحلە سفرینین اینتیقامئنئ آلماق ایچین مدینەیە دۇغرو دوام أتتیلر. بونا قارشئ مۆمینلرین حارەکت آماجئ مککە اۇردوسو ایلە قارشئلاشماق دگیلدی. اۇنلار تیجارت کروانئنئ ایستییۇرلاردئ. آما بدیر مەوقیعیندە گلینجە قارشئلارئندا (تیجارت کروانئ یرینە) مککە اۇردوسونو بولدولار. وە بؤیلەجە مۆشریکلرلە مۆمینلر آراسئنداکی ایلک ساواش (بدیر) گرچکلشمیش اۇلدو. قورئان بو حوصوصو شؤیلە بیلدیریۇر:
آللاە، اۇ ایکی تۇپلولوقتان بیری سیزین اۇلاجاق دییە سؤز ورمیشتی. سیز سیلاحسئز اۇلانئ (کروانئ) ایستییۇردونوز. آللاە دا کندی سؤزلری گرگی حاققئ اۇرتایا چئقارماق وە اۇ کافیرلرین کؤکۆنۆ قازئماق (ایچین مککە اۇردوسونو سیزە ورمک) ایستییۇردو. (أنفال سورەسی؛ 7)
اۇ گۆن سیز وادینین (بدیرین) آلت طارافئندا، اۇنلار اۆست طارافئندا، کروان (تیجارت کروانئ) ایسە سیزدن داحا آشاغئدا (ساحیلدە) ایدی. (سیز ساواش ایچین) سؤزلشمیش اۇلسایدئنئز بؤیلە دنک گتیرەمزدینیز. آما آللاە؛ اۇلاجاقلار اۇلسون، کیم یۇق اۇلاجاقسا گرچگی گؤرەرک یۇق اۇلسون، کیم دە یاشایاجاقسا گرچگی گؤرەرک یاشاسئن دییە بؤیلە یاپتئ. آللاە ألبتتە ایشیتن وە بیلندیر. (أنفال سورەسی؛ 42)
