یر یۆزۆ سۆرکلی ماعنەوی وە روحسال بیر دپرملە قارشئ قارشئیادئر. مۇدرن چاغ، اینسانا یئلغئ ورن سارسئنتئلارئن اۆرەمە آلانئدئر. بۆتۆن بیر دۇغادا، نیجە گۆزللیکلر اۆستۆنە یئقئنتئلار یرلشتیریلمکتەدیر. گۆنۆمۆزدە گرک اینسان، گرک دۇغا وە گرک أشیا طابیعی اؤزللیکلرینی قۇرویاماماقتادئر. سۇسیال، سیاسال وە أکۇنۇمیک یاپئلار چؤزۆلمکتە وە فاقاط کندیلرینی ینیلەیەمەمکتەدیر. دۆن تۇپلوملارئ قۇرویان دیسیپلینلرین، گۆنۆمۆزدە هیچبیر ایشلەوی قالمامئشتئر. گلەجگە ایلیشکین هیچبیر گۆونجەسی اۇلمایان بیر اینسان، کندی یازغئسئ ایلە باش باشادئر. اینسانئن اۆزەریندن قالابالئقلار آقماقتادئر. قالابالئقلارئن ایعتیبار أتتیگی هیچبیر آحلاقی قورال قالمامئشتئر. چاغداش دۆزنلر، یا قالابالئقلارئن سئنئر وە اؤلچۆ تانئمایان مەوسیملیک أگیلیملرینە گؤرە واضعییت آلماقتادئر یا دا تۇتالیتر دۆزنلردە اۇلدوغو گیبی قالابالئقلار، آغئر باسقئ آراچلارئیلا سیندیریلەرک یؤنلندیریلمکتەدیر. یاعنی هر ایکی دورومدا دا بۆتۆن دۆزنلر نزدیندە قالابالئقلار بیر کەیفییت تاشئماماقتا، هر دورومدا گۆدۆلەبیلیر بیر اۇرتامدا بارئنماقتادئرلار.
مۇدرن تۇپلوملارا بوگۆن أگەمن اۇلان، تامامن ماددی ماهییت تاشئیان قایغئلاردئر. بو اۇرتامدا چئقارجئلئق، قالابالئقلارئن تک اؤگرتیسی حالینە گلمیشتیر. اینسان دۆنیا گؤزۆیلە بیر قئیامتی یاشاماقتادئر. هر اینسان دیگرلری ایچین بیر یابانجئدئر. گۆنۆمۆز أکۇنۇمیلری اینسانئ حاد صافحادا بیر بیرەیجیلیگە ماحکوم أتمیشتیر. اینسانلار ماددی گلەجگینی ساغلاما یۇلوندا اؤنۆنە چئقابیلەجک دۆزنلەیجی هیچبیر ایلکەیە ریعایت أتمکسیزین جانحئراش بیر چابا صارف أتمکتەدیر. بونون یانئندا ماعنەوی گرکسینمەلری وە گلەجگینی هیچ می هیچ حسابا قاتماماقتادئر! ماددی أندیشەلر گلیپ بۆتۆن أندیشەلرین اۆزەریندە تاحت قورموشتور. اینسان نە کندیسینین نە دە دیگرلرینین سەوینچ وە ائضدئرابلارئنئ ایفادە أدەبیلمکتەدیر. اینسان شیمدیلردە فیزیکی وارلئغئنئ قۇروما ساواشئمئ ورمکتەدیر. چاغئمئزدا اینسان وە دگرلرینی قۇنو أدینن دۆشۆنجە آلانلارئ بیلە أکۇنۇمیک دۆشۆنجەلرین باسقئنئنا اوغرامئشتئر. بیرەیسل وە تۇپلومسال دگیشمە وە گلیشمەلر ایچین گۆنۆمۆزدە یالنئزجا أکۇنۇمیک قئسطاسلار قوللانئلماقتادئر. بو قئسطاسلارئن گچرلی اۇلمادئغئ تک آلان قالمامئشتئر.
چاغ ایچین اینسانئن ناسئل اؤنمی یۇقسا، اینسان ایچین دە چاغئن اؤیلەجە اؤنمی یۇقتور. چاغداشلئق دەدیگیمیز شەی، اینسانلئغئن اۇرتاقلاشا پایلاشاگلدیگی بیر کەیفییت اۇلمایئپ همن بۆتۆن اۆلکە وە تۇپلوملاردا یالنئزجا حاکیم وە آیرئجالئقلئ صئنئفلارئن یاشاما بیچیمیدیر. هر اۆلکەدە وە تۇپلومدا حاکیم وە آیرئجالئقلئ صئنئفلارئن آپآیرئ بیر دیلی، آپآیرئ بیر دۆنیاسئ، آپآیرئ داورانئش قالئبئ واردئر. همن هر تۇپلومدا حاکیم صئنئفلارلا یئغئنلار ایکی آیرئ میللتە اؤزگۆ اؤزللیکلر بلیرتیر. بو ایکی میللتین قئوانچلارئ دا آیرئدئر، تاسالارئ دا. چاغداش نۇرملار بلکی بو آیرئجالئقلئ کسیملر ایچین بیر شەیلر ایفادە أدیۇر اۇلابیلیر وە فاقاط کسینلیکلە بلیرن اۇدور کی، یئغئنلار ایچین هیچبیر قئیمت ایفادە أتمەمکتەدیر. چاغداش نۇرملار، یئغئنلارئن بیلگیسی دئشئندادئر. مۇدرن چاغ اینسانلا ساواش حالیندەدیر وە فاقاط اینسان بو ساواشتا کندیسینی ناسئل ساووناجاغئنئ داحی بیلەمەمکتەدیر. چاغئن گۆرۆلتۆسۆ ایچیندە اینسانئن آرایان سسی دویولماز، یری بیلینمز اۇلموشتور. یئغئنلار یالنئزجا حاکیم وە آیرئجالئقلئ صئنئف ایمپاراتۇرلوغونون چۇق رنکلی سالطانات آکتۆئالیتەسینی ایزلەیەبیلیرلر. بۆتۆن حابرلشمە آراچلارئ بو کسیملرین کۆلتۆرۆنۆ یایماقلا واظیفەلندیریلمیشتیر.
اینسان أشیایئ بویروغو آلتئنا آلما حاصلتینی ییتیردیگی گۆندن بو یانا گۆدۆلەبیلن بیر آراچ اۇلموشتور. اینسان ایچین مۇدرن دۆنیادا آنجاق حاکیم صئنئفلارئن تاقدیر أتتیگی بیر حایات بیچیمی واردئر. أورنسل بیر سالغئن بۆتۆن دۇغال اۇلوشوملارئ یۇق سایماقتادئر. اینسان بۆنیەسیندە بارئندئردئغئ دگرلری تۇپلومسال حایاتئن ایچیندە قوللانماقتا اؤزگۆر دگیلدیر. زیرا تۇپلومسال حایاتئن چاغداش دگرلرییلە اینسانئن دگرلری آراسئندا بیر یاقئنلئق یۇقتور.
اینسان، أشیا أکۇنۇمیلرینین اۇیونجاغئ حالینە گتیریلمیشتیر. أن بۆیۆک تۇپلومسال أتکینلیکلرە صاحیب اۇلابیلەجک اینسان دەمک، أن بۆیۆک أکۇنۇمیک ایمکانلارا صاحیب اینسان دەمکتیر. گۆنۆمۆزدە سیاسال کیمی دۆزنلر بیلە پۇلیتیکالارئنئ بۆیۆک ایش وە أکۇنۇمی چەورەلرینین ناظارلارئنئ ایزلەیەرک بلیرلەمکتەدیر. بو تۆر دۆزنلر ایچین کیتلەلرین منفاعاتلریندن چۇق، سؤزۆنۆ أتتیگیمیز چەورەلرین منفاعاتلری اؤنملیدیر. چاغداش تۇپلومسال یاپئنئن گنل وە وازگچیلمز اؤزللیکلری بونلار اۇلونجا، بو دۆزلمدە بیرەی، عائیلە، تۇپلوم ایلیشکیلری آنلامئنئ ییتیرمکتە وە بۆتۆن ایلیشکیلر یالنئزجا اۆرتیم وە تۆکتیم ایلیشکیلرینە دؤنۆشمکتەدیر.
مۇدرن چاغ، اینسانلئغا بیر تاقئم قوراملار اؤنرمکتەدیر. بۆتۆن اولوسلار، یارئنلارئنئ بو اۇرتاق قوراملار أطرافئندا بلیرلەمە قاوغاسئ ورمکتەدیر. بو دوروم دا اولوسلارئن بلیرگین اؤزللیکلرینین ییتمەسینە، گلەنکسل دگرلرین چۆرۆمەسینە، تۇپلوملارا گۆچ ورن یاپئسال اۇرگانلارئن، یرینی چاغئن گتیردیگی کیمی تکنۇلۇژیک قوروملارا بئراقماسئنا نیدن اۇلماقتادئر. بؤیلەجە اؤزگۆن یاپئ بیچیملرییلە مۇدرن قوروملار آراسئندا ایچتن بیر اویومسوزلوق، یاعنی یابانجئلاشما باش گؤسترمکتەدیر.
چاغداش قوروملار، اینسانئ یارادئلئشئیلا چاتئشان بیر یاشاما بیچیمینە زۇرلاماقتادئر. گۆنۆمۆزدە ذاتن چۇغو ایلیشکیلر کیمی زۇرلامالار اۆزەرینە قورولو ایلیشکیلردیر. تکنۇلۇژینین حاکیم اۇلدوغو بیر حایات ایچریسیندە اینسانئن کندیسییلە بیلە بیر بارئش ساغلاما ایمکانئ یۇقتور. چاغئمئزدا ساواشلار ناسئل آنلاملارئنئ ییتیرمیشسە، بارئشلار دا اۇ اؤلچۆدە آنلاملارئنئ ییتیرمیشتیر. ساواشلار دا بارئشلار دا أکۇنۇمیک أگەمنلیکلر آدئنا یاپئلماقتادئر. أکۇنۇمیک أگەمنلیک قاوغالارئنئن ظولمۆ قارشئسئندادئر اینسان. اینسانئن موتلولوغو بیر داحا دیریلمەمک اۆزەرە اؤلدۆرۆلمۆشتۆر. یالنئزلئق حیصارلارئ ایچیندەکی اینسان ایچین موتلولوق آنجاق بیر اۆلکۆ اۇلابیلیر. بیر اینکار سالغئنئ، بیر اینتیحار سالغئنئ، بیر اویوشتوروجو سالغئنئ، بیر کۇنفۇر سالغئنئ، بیر قارغاشا سالغئنئ، بیر اوموتسوزلوق سالغئنئ، بیر قۇرقو سالغئنئ وە بینلرجە دیگرلری… ایشتە بونلار مۇدرنیزمین آرتئق کؤکلشمیش وە سۇموتلاشمئش سؤزۆم اۇنا باشارئلارئدئر.
چاغداش اؤگرتیلر گنللیکلە اینسانلئغئ کیمی سلۇگانلارلا آووتماق ایستەمکتەدیر. همن بۆتۆن اۆلکەلردە سلۇگانجئلئغا قارشئ موضداریب اینسانئن تپکیسی بۆیۆمکتەدیر. نە کی بو تپکینین دە بیر درینلیگی وە دایاناغئ یۇقتور. دۆن آللاهئ، آللاهئن دینینی وە قوتسال بۆتۆن دگرلری اینکار أدەرک کندیسینە بیر چئقئش یۇلو آرایان اینسان، گیدەرک گؤنلۆنۆ ماددی اۇلانا، تکنۇلۇژییە وە سلۇگانجئ دۆزنلرە قاپتئرمئش وە فاقاط بورادا دا ینی پوتلارئن غادرینە اوغرامئشتئر. بو مرحالەدە اینسان حازین بیر سرۆون ایچریسیندەدیر. اۇ نو ماددی اۇلانا حاکیم اۇلابیلمکتە، نە دە ماعنەوی اۇلانا حاکیم اۇلابیلمکتەدیر. آصلئندا اینسان هیچبیر شەیە گرگی گیبی اینانماماقتادئر. بو قارانلئق تابلۇ چاغداش سیاسال وە أکۇنۇمیک دۆزنلر ألییلە چیزیلمیش بیر تابلۇدور.
اینسانئن بیر اینسانی دۆزنە اؤزلمی وە گرکسینمەسی واردئر. اینسانلئق بیر شیفا وە قورتولوش حابری بکلەمکتەدیر. اینسانئن شیفایا وە قورتولوشا ایستیحقاقئ واردئر. بیر ایمان آقئمئنئن نۇقطا نۇقطا بۆتۆن بیر یر یۆزۆنۆ دۇلاشتئغئ بوگۆنلردە اینسان ایچتن بیر جۇشقویلا ایزلییۇر یۆرگینی بولاجاق اؤزگۆرلۆک بیلدیریسینی. اینسان بۆیۆک بیر دگیشیمین وە دؤنۆشۆمۆن سانجئسئنئ دوییۇر.
تەوحیدی اینانچ قوشاغئنئن یر یۆزۆنە داغئلاراق اینسانلئغا اؤگرتەجگی چۇق شەیلر واردئر. یتر کی تەوحیدی اینانچ یالنئزجا سۇیوت بیر اینانچ مانظومەسی اۇلاراق قالماسئن. تەوحیدی اینانچ ایشچیلری عازیز قورئانئن بویروقلارئنئ یۆرکلرە وە داورانئشلارا ایشلەیەجکتیر.
عازیز قورئان کی اینسانئ، عائیلەیی، تۇپلومو، اینانجئ، دۆشۆنجەیی، کیتابئ، بیلیمی عازیز قئلمئش وە بۆتۆن بونلارا سایغئیئ أمرەتمیشتیر. قورئانئن ایندیردیگی بۆتۆن قئیمتلر هیچبیر آیرئجالئق گؤزتیلمەدن بۆتۆن بیر تۇپلومون مالئدئر. کریم اۇلان کیتابئمئز نزدیندە بیرەی، تۇپلوم وە دەولت آیرئلما قابول أتمز بیر بۆتۆندۆر. قورئان اؤگرتیسینین تکلیف أتتیگی دۆزندە اینسانلار بیربیرینە یاقلاشماق، بیربیرینە حیذمت ورمک ایچین یارئش حالیندەدیر. یینە بو دۆزندە دەولت اینسانا، یۆرک آتئشلارئنئ دویاجاق قادار یاقئندئر. اینسان ایسە دەولتینی هر آن یانئ باشئندا گؤرمەنین گۆونجەسی ایچیندەدیر. بو تۇپلوم آنلایئشئندا جماعاتین اۇلاغان اۆستۆ بیر یری وە اؤنمی واردئر. جماعات، هر اۆیەسینی قۇروماق وە قۇللاماقلا یۆکۆملۆ بیر اۇرگاندئر. بو تۇپلوم آنلایئشئ، اۆیەلرینی قاردش سایماقلا؛ بیر قاردشلر تۇپلومو وە بیر قاردشلر دەولتی گرچکلشتیرمک ایستەمکتەدیر. بو تۇپلومدا آصلا سۇسیال وە أکۇنۇمیک سەویە فارقلئلئقلارئ یۇقتور. بو تۇپلوم ایلاهی بیر دنگەنین ساغلاندئغئ بیر تۇپلومدور. بو تۇپلومدا اینسانلار کندیلری ایچین ایستەدیگینی باشقالارئ ایچین دە ایستەرلر.قورئان تۇپلوموندا لۆکس وە ایسراف، سؤمۆرۆ وە چئقارجئلئق یاساقلانمئشتئر. تەوحیدی اینانچ بو قوتلو ایلکەلر دۇغرولتوسوندا بیر حایات طارزئنئ گرچکلشتیرمەیی کندیسینە آماچ أدینەجکتیر. تاریحە وە اویغارلئقلارا یؤن ورن کۆتۆبحانەلری ایلە وارلئغئنئ قابول أتتیرمیش بیر دۆشۆنجەنین باغلئلارئ، هر تۆر باسقئدان آرئناراق ینیدن کیتابئن دۆنیاسئنا دؤنمک وە چۇق ینی بیر سؤیلم بیچیمییلە کندی دۆنیاسئنئ قورماق زۇروندادئر.
قوردوغو هر کنتی وە گیردیگی هر جۇغرافیایئ اؤنجەلیکلە بۆیۆک بیر اینانچ وە کۆلتۆر مرکزی حالینە گتیرن بیر حایات گؤرۆشۆنۆن، بوگۆنکۆ باغلئلارئ دا بولوندوغو تۇپراقلارئ بو اینانچ وە کۆلتۆر وریملرییلە بایئندئر حالە گتیرمک ساواشئمئندادئر. اؤزللیکلە دۇغولو اولوسلار، دۇغو صاباحلارئنئن تازەلیگییلە ایسلاما اویانیۇرلار. باتئ قارشئسئندا کیشیلیکلرینی اۇلوشتوریۇرلار. دۇغو کندی ایقلیمینین باتئ طارافئندان قاپاتئلان قاپئلارئنئ کندیسی ایسلاملا ینیدن آچیۇر.
تەوحیدی دۆشۆنجەنین سۇیلو وە آیدئنلئق اینسانئ، کندیسینە باغئشلانان ایلاهی أمانتین سۇروملولوغویلا بیلینچلنیۇر. قوتلو أمانت تۇپلوملارا وە گلەجک قوشاقلارا اولاشتئرئلماق اۆزەرە صاحیبلرینین أللریندەدیر، یۆرکلریندەدیر. تۇپراقتا آیدئنلئق ذیهینلردە اوتقو فیلیزلنمکتەدیر.
أورنسل دگرلر آدئنا، اینسانلئق آدئنا، حاقیقات آدئنا، ساواش وە بارئش آدئنا، چاغئن أن بۆیۆک سئناوئنئ تەوحیدی اینانچ تۇپلوملارئ ورەجکتیر. بو تۇپلوملارئن گرچکلشمەسییلە اینسانلئغا ینی بیر حایات سۇلوغو دا گلمیش اۇلاجاقتئر.
ایمانلارئنئ آچئقلایان آلئنلارئ وە یۆرکلری آق اینسانلار یوردو. یاقئن دۇغو، آسیا، آفریقا، اوزاق دۇغو. اینانچ، أردم، گۆزللیک، سەوگی وە أیلم جۇغرافیاسئ اوموت تۇپراقلارئ.
اینسانلئغئن آی یۆزلۆ مۆرببی وە مۆبششیرلری. بیلیم وە جیهاد أرلرینی باغرئندا بۆیۆتن گۆنش اۆلکەلری…
شیمدی سؤز، بیر قالم اویغارلئغئنا گؤنۆل ورمیش اۇلانلارئندئر. قالمدن کیتابا، کیتابتان اینسانا، اینساندان بۆتۆن ایقلیملرە اوزاناجاق بیر دۆشۆنجە أیلمی چیزگیسی اۆزەریندەییز. اویغارلئغئمئزئن حارجئنئ اؤنجە قالملریمیزلە حاضئرلایاجاغئز کی، بیر گۆن قانلارئمئزئ دا سفربر أدەبیلەجگیمیز بیر یتکینلیگە اولاشالئم. شیمدیلردە أن أتکین سیلاحلارئمئزدان بیری قالملریمیزدیر.
مۆرککب؛ پترۇل گیبی، قان گیبی اؤنم قازانماقتادئر.
اینسان، قالمین سسینە قارشئلئق ورمک زۇروندادئر.
آتاسۇی مۆفتۆاۇغلو
دۆشۆنۆر-یازار
