أی اینسانلار! سیزی بیر تک نفیستن یاراتان وە اۇندان دا أشینی یاراتان وە ایکیسیندن دە بیرچۇق أرککلر وە قادئنلار اۆرتن راببینیزدن ساقئنئن. آدئنئ قوللاناراق بیربیرینیزدن دیلکتە بولوندوغونوز آللاەتان وە آقرابالئق حاقلارئنا ریعایتسیزلیکتن دە ساقئنئن. شۆبهەسیز آللاە سیزین اۆزەرینیزدە گؤزتلەیجیدیر. (نیسا؛ 1)
جنابئ حاق، تک نفیستن یاراتتئغئنئ بەیان أتتیگی اینسانلارئن کیمینە أرکک، کیمینە دە قادئن قئیافتینی گییدیرمیشتیر. هیچبیر اینسان، سچیمینی کندیسی یاپمامئشتئر. سچیمینی یاپمادئغئ، غایرتی وە أمگی اۇلمادئغئ بیر قۇنو اۆزەرینە دە نە اؤوۆنەبیلیر نە دە یریلەبیلیر.
اۇ حالدە اؤنجەلیکلە اینسانئ تاعریف أتمکلە باشلامالئیئز. باتئ دۆشۆنۆرلری اینسانئ؛ “دۆشۆنن جانلئ” (دسکارتس)، “حیسسەدن حایوان” (آندرە گاید)، “سۇسیال حایوان” (دورکهایم)، “عیصیان أدن جانلئ” (آ. کاموس) “آلت قوللانان حایوان” (مارکس) دییە تاعریفلرینە؛ “اینسان اینسانئن قوردودور” دیەرک سۇن نۇقطایئ کندیلرینجە قۇیموشلاردئر. بۆتۆن بو تاعریفلرین هر بیرینین دۇغرولوق پایئ اۇلماقلا بیرلیکتە، اینسانئن سادەجە بیر بۇیوتو آنلاتئلمئش، بۆتۆن گؤز آردئ أدیلمیشتیر.
حاق تعالانئن اینسانئ “آحسنی تاقویم” اۆزەرە یاراتتئغئ (تین سورەسی؛ 4) گرچگینین اۆزەری اؤرتۆلمۆشتۆر. دیگر یاراتئلانلاردان آیرئم نۇقطاسئ اۇلان قولاقلار، گؤزلر وە گؤنۆللر اۇلدوغو (سجدە سورەسی؛ 7-9) حاقیقاتی اونوتولموشتور.
باتئ، اینسانئ اینسان یاپان بۆتۆن دگرلری، اینسانئ أشیالاشتئراراق قاتلەتمیشتیر. اینسانئن ایچتن اؤلۆمۆنە سبب اۇلموشتور. حاق تعالانئن گؤزتلەیجی اۇلدوغو اونوتولوپ، حاق وە حوقوقا ریعایت أدیلمەیی کندی قۇیدوقلارئ قانونلارلا ساغلامایئ دۆشۆنمۆشلردیر. حاق وە حوقوقو چۇقلوقتا آرایان بیر سیستم قوروپ، اینسانئ بو سیستم ایچیندە کؤلەلشتیرمیشلردیر.
کؤلەلشن اینسانا واعاد أدیلن دۆنیا نیعمتلری، اؤتەلری گؤرمەیە دە أنگل اۇلموش، باشئبۇش بئراقئلاجاغئ ظاننئنا قاپتئرمئشتئر. حالبوکی حاق تعالا: “اینسان کندیسینین باشئبۇش بئراقئلاجاغئنئ مئ سانئر؟” (قئیامت سورەسی؛ 36) وە “بیز گؤکلری، یری وە بونلارئن آراسئندا بولونانلارئ، اۇیون وە أگلنجە اۇلسون دییە یاراتمادئق.” (دوحان سورەسی؛ 38) بویورموشتور.
یاراتئلان هر شەیین بیر غایە اوغرونا یاراتئلدئغئ بیر حاقیقاتتیر. اینسانئن أرکک وە قادئن اۇلاراق یاراتئلماسئ دا بو حاقیقاتین بیر پارچاسئدئر. أرکگین وە قادئنئن، سۆکونتە أرمەسی وە حوضور بولماسئ هدفلنمیشتیر. (روم سورەسی؛ 21) بونون ایچین آللاە تعالا، أولری حوضور وە سۆکون یری قئلمئشتئر. (ناحل سورەسی؛ 80) أولردە حوضور وە سۆکونون اۇلماسئ ایچین مرحامتی وە سەوگییی شارط قۇشموشتور.
سیزە کندی نفسینیزدن حوضورا قاووشابیلەسینیز دییە أشلر یاراتئپ، آرانئزا سەوگی وە مرحامت قۇیماسئ دا اۇنون آیتلریندندیر. بوندا، دۆشۆنن تۇپلوم ایچین عیبرتلر واردئر. (روم سورەسی؛ 21)
مرحامت وە سەوگی اینسان حوضورونون اۇلمازسا اۇلماز ایکیلیسیدیر. آجئما دویغوسو اینسانئن ویجدانئندان، موحاببت ایسە قالبتن گلن سستیر. بو سسلری آنجاق موطمائین اۇلموش بیر قالب وە بدن آلغئلار. موطمائین اۇلماق ایچین ذیکیر شارطتئر. چۆنکی قالبلر آنجاق آللاهئن ذیکری ایلە تاطمین اۇلوپ، سۆکون بولاجاقتئر. (راعد سورەسی؛ 28) جنابئ حاق أن بۆیۆک ذیکیر اۇلاراق دا نامازئ ذیکرەتمیشتیر. (عانکبوت سورەسی؛ 45) سادەجە آللاها قوللوغون وە سادەجە آللاها ایطاعاتین، گۆندە بش دفعا تکرارئ ماهیەتیندە اۇلان نامازئ اۇ کیشییی اییلیگە گؤتۆرۆپ، کؤتۆلۆکتن اوزاقلاشتئرمایاجاقسا، حایاتلارئندا هیچبیر دگیشیکلیک یاپمایاجاقسا قالبلری سۆکون وە حوضورا أرمەیەجکتیر.
عاینئ زاماندا “ذیکیر”؛ قوللانئما حاضئر بیلگیدیر. بیلگیلر قوللانئلماق ایچین واردئر. قوللانئلمایان بیلگی اینسانئ موتلو أتمز. بیلگیلر یاشانماسئ ایچین اؤگرنیلیر. یاشانمایان بیلگی اینساندا یۆکتۆر. بو دورومو حاق تعالا: “کیتاب یۆکلۆ مرکبلر” (جومعا سورەسی؛ 5) بنزتمەسی ایلە آنلاتمئشتئر.
سەوگی وە مرحامت صاحیبی اۇلماق ایچین شارط قۇشولان موطمائین قالب، حوضور وە سۆکونا موحتاجتئر. بوندان دۇلایئ، حوضور وە سۆکونا أرمک ایچین أولری بینا أدن راببیم، بونون حلال یۇلدان یاپئلماسئنئ ایستەمیش، أرکک وە قادئنا عائیلە قورمانئن یۇلونو آچمئشتئر.
آسیە تۆرکان – عائیلە دانئشمانئ
