مۇدرن دۆنیانئن دگر یارغئلارئیلا اینسانئن دگر یارغئلارئ آراسئندا، قئیاسئیا سۆرن بیر چاتئشما واردئر. مۇدرن دۆشۆنجە وە بیلیم سیستملرینین یاپئسئندا اینسانی حاصلتلری تثبیت وە تشحیص أدەبیلەجک بیر یتیدن سؤز أدیلەمز. مۇدرنیزمین، چاغداش یئغئنلارئن ینی دینی حالینە گلمەسی نیدنییلە مۇدرن کۆلتۆر دائیرەسی دئشئندا قالان هر کەیفییت بۆتۆنۆیلە اینکار أدیلەبیلمکتەدیر. ییرمینجی یۆزیئل دۆشۆنجەسینین أن بلیرگین اؤزللیگی؛ اینکار اۆزەرینە قورولماسئدئر. گلەنکسل اؤگرتیلرین دیلییلە اینسانئن آچئقلانماسئ؛ فیکری، مۇدرن دۆشۆنجە چەورەلرینین گؤزۆندە بیر نویع ایلکللیک اۇلاراق تانئتئلماقتادئر. اینسان اۆستۆنە دۆشۆنمکتن وە اۇنو قاوراماقتان قۇرقان اینکارجئ دۆشۆنجەنین حارجئنئ قارئشتئردئغئ یۆزیئلئمئزئن؛ اینسانئ ایهمال أتمەسی بیر یانا، اۇنو قارشئسئنا آلماسئ؛ یاپئسئنئن گرگیدیر.
چاغداش کۆلتۆر وە تکنۇلۇژی اۇلغوسونون تۇپلومسال بلیرتیلرینە قارشئ، اینسانئن اینسانی ملەکە وە حاصلتلرینی قۇروما آدئنا اۇنورلو وە یۆرکلی بیر دیرنیش ورمەسی گرکەجکتیر. چۆنکی بو کۆلتۆر ناظارئندا اینسانئن هرحانگی بیر سایغئنلئغئ بولونماماقتادئر. بو کۆلتۆر ایچین اینسان یئغئنلارئ وە اینسان سۆرۆلری وار، فاقاط اینسان یۇقتور. بۆیۆک اؤگرتیلرین، زنگین دۆشۆنجە وە کۆلتۆرلرین، اینسانلئق اۆزەریندەکی یاپئجئ تەثیرلری یۇق اۇلماق اۆزەرەدیر. قایناغئ گچمیشتە بولونان هر زنگین دۆشۆنجە وە کۆلتۆر آقئمئ، یالنئزجا گچمیشتە اۇرتایا چئقماسئ نیدنییلە اینکار أدیلمکتەدیر.
دگیشیک عئرق وە کۆلتۆر عونصورلارئنا، دگیشیک سیاسال وە سۇسیال یاپئ فارقلئلئقلارئنا قارشئن، بۆتۆن بیر یر یۆزۆنۆ وە اینسانلئغئ مۇدرن کۆلتۆر قوروم وە آراچلارئ بیچیملندیرەجکلردیر. اینسانئن ألیندە وە یۆرگیندە اینسانی اۇلان هر شەی آلئنماقتادئر. مکانیک بیر وارلئق حالینە دؤنۆشن اینسان تپکیسینی بیلە یاپای داورانئش بیچیملرییلە آچئقلایابیلمکتەدیر. مۇدرن کۆلتۆر وە دۆشۆنجە بیریکیمینین اینسانی حاصلتلری جوابلامایا طاقات گتیرەمەدیگی موحاققاقتئر. دۆنیانئن همن هر یریندە گؤرۆلەگلن قاوغالارئن اینسان وە اۇنون دگرلری آدئنا یاپئلمادئغئ اۇرتادادئر. چاغداش حایات طارزئنا قارشئ اۇرتایا چئقان تدیرگینلیک وە راحاتسئزلئقلار گیدەرک بۇیوتلارئ بۆیۆین وە یئغئنسال بیر ماهییت قازانان بیر اۇلغو حالینە گلمیشتیر. کیمی زامان بیر باش قالدئرما نیتەلیگینە بۆرۆنن کیمی دالغالانمالار، مۇدرن حایاتئن آجئماسئز آقئشئ ایچریسیندە هیچبیر ایز بئراقماقسئزئن یۇق اۇلوپ گیتمکتەدیر. مۇدرن دۆشۆنۆش وە داورانئش قالئبلارئنا آیقئرئ هر طاوئر، یا بیر اویومسوزلوق یا دا بیر حاستالئق بلیرتیسی سایئلماقتادئر. مۇدرن دۆشۆنۆش وە داورانئش قالئبلارئنا آیقئرئ حارەکت أدنلر ایچین اویغون گؤرۆلن یرلر گنللیکلە روحسال حاستالئقلار ایچین آچئلمئش کلینیکلر اۇلماقتادئر. کلینیکلر آیقئرئلئق وە راحاتسئزلئقلارئ گیدرمک اۆزەرە دگیل، بونلارئ یالنئزجا تثبیت أتمک ایچین آچئلمئش کلینیکلردیر.
بوگۆنۆن دۆنیاسئندا چاغداش ستانداردلارا آیقئرئلئق نەرەدەیسە بیر سوچ تشکیل أتمکتەدیر. حالبوکی اۇلایا اینسانئن فئطراتئ آچئسئندان باقئلدئغئندا، اۇلایا اینسانئن شاحصییت وە حایثییتی آچئسئندان باقئلدئغئندا ستانداردلارا اویماق، اینسانئن بۆتۆن دۇغال قئیمتلرینین یۇق أدیلمەسی آنلامئنا گلمکتەدیر. سۆرۆدن بیری اۇلمانئز ایچین گازەتە اۇقومانئز، رادیۇ دینلەمەنیز، تلەویزیۇن ایزلەمەنیز یترلی اۇلاجاقتئر. چۆنکی اۇرتاق ستاندارد، اؤلچۆ وە اؤلچکلر بو آراچلار وە آیغئتلار کانالئیلا یۆرۆرلۆگە قۇنولماقتادئر. ستانداردلارا اویغون سۆرۆلر بو آراچ وە آیغئتلارئ حوشوع ایلە ایزلەمکتەدیر.
وارلئغئنئن آنلام وە نیدنینی بیلن اینسان صابئرلئ بیر بکلەییش ایچریسیندەدیر. بو بکلەییش اوموتسوز بیر بکلەییش دگیلدیر. بو بکلەییش، آدئنا مۇدرنیزم دەدیگیمیز بو ینی اینسانلئق دینینین بۆتۆن بیر نیتەلیگینی گرگی گیبی قاورایابیلمک ایچیندیر. بۆتۆن سۇسیال، سیاسال وە أکۇنۇمیک سیستملر بوگۆن مۇدرنیزمین أن گنیش شمسیەسی آلتئندا تۇپلانمئشتئر. یاعنی بۆتۆن بو سیستملر فارقلئ اؤزللیکلرینە قارشئن سیحیرلی کیمی چاغداش قالئبلار قوللانئلماق صورتییلە اویوملو بیر حالە گتیریلەبیلمیشتیر.
اینسانئن یتیلری چاغداش بۆیۆجۆلرین بۆیۆلرینی بۇزمایا یتەجکتیر. مۇدرن أفسانەلر یاشانان هیچبیر گرچکلیگی اؤرتمەیە گۆچ یتیرەمەمکتەدیر. اویغارلئغئن اینسانا، اینسانئن اویغارلئغا یابانجئلاشتئغئ بو اۇلومسوز اۇرتامئ آنجاق اینسانئن وارۇلوشونو آچئقلایان اینسانی اؤگرتیلر دگیشتیرەبیلیر.
حایاتئن ایچیندە هر آلاندا اینسان، یاراتئلئش غایەسینە تامامن یابانجئ بیلدیریلرە موحاطاب اۇلماقتادئر. سانئرسئنئز کی، اینسان سۆرگۆندەدیر وە اؤزگۆرلۆگۆ آدئنا گیریشتیگی هر آتئلئم شیددتلە موقابلە گؤرمکتەدیر. سیستم بۆتۆنۆیلە مکانیک بیر سیستم اۇلدوغوندان، اینساندان داحا مکانیک داورانئشلار بکلەمکتەدیر. یاراتئلمئشلارئن أن سایغئدگر اۇلانئ اینسان، وارلئغئ موطلاق اۇلاندان، موطلاق صاحیبتن قۇپارئلماق ایستنمکتە وە فاقاط بیر باشقا وادییە دە گؤتۆرۆلمەمکتەدیر. وازگچیلمز ایلکەسی آنجاق یۇق سایئجئلئق وە آنارشیزم اۇلان ماتریالیست دۆنیا، روحی اۇلان هر اۇلغویو اؤلدۆرمکتەدیر. اؤزۆندە آنجاق ماکینە توتقوسونو بۆیۆتەبیلن چاغداش اویغارلئق، بۆتۆن بیر یر یۆزۆنۆ قوشاتان گۆرۆلتۆدن، اینسانئن حۆزنۆنۆ وە یالنئزلئغئنئ دویماماقتادئر. أشیا سیستمینین گتیردیگی باسقئ وە زۇرونلولوقلار قارشئسئندا، اینسانئ ساووناجاق بشری بیر سیستم یۇقتور. أندۆستری اویغارلئغئنئن، اینسانئ بولوندوغو بو قارماشادان چئقارامایاجاغئ، مەیداندادئر.
یارئن ینیلنمەسی موطلاق اۇلان اینسانئ، بو چاغ أسکیتمکتەدیر. ماتریالیزمین دە کاپیتالیزمین دە أن گۆونیلیر سیلاحئ اۇلان پرۇپاگاندا، دۆنیانئن هر یانئندا ماکینەنین ظافرینی آلقئشلارکن، هر گۆن داحا دا آغئرلاشان اینسانئن ائضدئرابئ قۇنوسوندا اؤلۆم سسسیزلیگینی سچمکتەدیر. هیچبیر سۇسیال یا دا سیاسال سیستم، اینسانئن گۆنۆمۆزدەکی قۇنومونو وورغولایان دۆشۆنۆرلرین، صانعاتچئلارئن وە بیلگینلرین اؤنریلرینی دیققاتە آلماماقتادئر.
چئقئشئندان بوگۆنە قادار، چشیتلی قافالاردا چۇق اوفاق کیمی دگیشیکلیکلرە اوغرایاراق گلن ماتریالیزم؛ باسیط، بیچیمسل وە یۆزەیسل کیمی وارسایئملار گتیردیگیندن، سۇرونلارئن بلکی أن زۇرو اۇلان اینسان باحثیندە جیددییە آلئنئر بیر شەی سؤیلەمیش دگیلدیر. اینسانئ تصادۆفلردن آلئپ یینە تصادۆفلرین چارەسیزلیگینە سۆرۆکلەین، سۇرومسوزلوغا داعوت أدن، اینسانئن یوموشو، آجئلارئ، موتلولوغو وە ایچ دۆنیاسئ اۆستۆنە دۆشۆنۆرکن قارانلئقلارا دالئورن ماتریالیزم، تز اۇلاجاق دۆشۆنجە شارطلارئندان یۇقسون اۇلدوغو ایچین سۆرکلی اۇلاراق اینانجئن قارشئسئنا چئقمئش، قادیری موطلاغئن یر یۆزۆنە “حالیفە” قئلدئغئ اینسان ایچین حاضئرلادئغئ دگیشمز وە أسکیمز اؤلچۆلرلە ساواشئنئ، باشارئسئنئن گۆونجەسی سایمئشتئر. باشارئسئ ایسە اۇرتادادئر. اینسانئن گچمیشی وارسایئملارئن، گلەجگی یینە وارسایئملارئن ایمکانلارئنا بئراقئلمئشتئر.
ماتریالیست دۆشۆنجەنین حاضئرلاندئغئ چاغداش اویغارلئق، بۆتۆنۆیلە بیر کریزلر پانایئرئدئر. هر طارافئندان اینسانئن چئغلئقلارئنئن یۆکسلدیگی بیر پانایئر. یۆکسلن چئغلئقلار هیچبیر دیسیپلین طارافئندان قارشئلانابیلمیش دگیلدیر. کیتلەلر اینسانلئق تاریحی بۇیونجا سۆرۆپ گلن حورافەلرە باش ووراراق اۇرادا تسللی آراماقتادئر. بۆتۆن سیستملر اینسانئن ایچ دۆنیاسئنئن ایحیاسئنئ دگیل، آراچلارئن دۆنیاسئنئ ایحیا أتمک اۆزەرە سفربرلیک حالیندەدیر. هیچبیر سیستمین داحا ساغلئقلئ بیر سۇسیال حایاتئن گرچکلشتیریلمەسی نۇقطاسئندا جیددی هیچبیر قایغئسئ بولونماماقتادئر.
اینسان کندی وارلئغئنا قاصدەتمیش بۆتۆن گلیشمەلرین آیرئمئنا وارماق اۆزەرەدیر. اینسانئن یۆکسلتتیگی چئغلئق اۇنون توتساقلئغئنئن سۇنا أرمکتە اۇلدوغونو، سۆرگۆندن دؤنمەیە حاضئرلاندئغئنئ گؤسترمکتەدیر. اینسان قارانلئقلارئ سۆرعاتلە یارماقتا، اینانچ دۆنیاسئنئن قاپئلارئنئ زۇرلاماقتادئر. سؤمۆرگەجی گۆچلر ألیندە اینسانئن اؤلۆمۆنۆ قۇلایلاشتئرئجئ وە چابوقلاشتئرئجئ بیر ایشلەوی اۇلان تکنۇلۇژینین، اینسانئن وە اینسانلئغئن اؤز دگرلری دۆنیاسئندا سۆرەگلن دپرملر وە بو دپرملرین آجئیلا سەیرەدیلن أنقاضئ قارشئسئندا آنلاتاجاغئ بیر شەی قالمامئشتئر.
ماتریالیست مۇدرن اویغارلئق سفاهتلە سفالتی بیرلیکتە سەیرەتمکتەدیر. بیر یاندا کیتلەلر آچلئق نیدنییلە اؤلۆمۆ تادارکن، دیگر طارافتا یینە کیتلەلر آزغئن بیر ایشتاە ایلە چئلغئنلئغئن وە سفاهتین دۇروغونا تئرمانماقتادئر. چئلغئنلئق وە آزغئنلئق چاغداش اینسان ایچین بیر ایفتیحار عونصورو اۇلموشتور. مۇدرن تۇپلوما اؤزگۆ کیمی حاستالئقلار گیدەرک بیر تۇپلومسال اؤلغویا دؤنۆشمکتەدیر. چاغداش اینسان ایچین اؤوۆنچ قایناغئ حالینە گلن مۇدرن اویغارلئغئن بلیرگین اؤزللیکلری بونلاردئر وە چاغداش اویغارلئق یارئنا بو اؤزللیکلرییلە اینتیقال أدەجکتیر.
ماددە وە ماعنا پلانئندا هر گۆن ینی هیرۇشیما وە ناگازاکیلر یاشانماقتادئر. اینسانئن تاحریباتئ، دگرلرین تاحریباتئ، کنتلرین وە اۆلکەلرین تاحریباتئ مۇدرن؛ دۆنیا طارافئندان آزغئن بیر ایشتاە ایلە تاعقیب أدیلمکتەدیر. تاریحین شاشماز ماحکمەسیندە یارغئلاناجاق وە اینسانلئغئن ویجدانئندا ماحکوم أدیلەجک اۇلان، چاغداش اویغارلئق آنلایئشئدئر.
تکنۇلۇژینین گلەجگی وە یۆکسلیشی ایچین ساواشئم ورن اینسان، جبهەلردە اؤلۆملرین أن دایانئلماز اۇلانئنئن قوجاغئنا ترک أدیلیرکن، ماکینە ینی جینایت پلانلارئ قورماق اۆزەرە جبهەلری بئراقماقتادئر. مۇدرن اویغارلئق بیر آندا بۆتۆن بیر اینسانلئغئن وە طابیعاتئن ماحوئنئ حاضئرلایابیلەجک ایمکانلارا صاحیب اۇلماسئنئن ییگرنچ غورورونو یاشاماقتادئر.
بۆتۆن بو جینایتلردن، یۇرغونلوقلاردان، قایئبلاردان، یالنئزلئقلاردان، اوموتسوزلوقلاردان؛ وورغون، سۇیغون وە اؤلۆم پازارلارئندان؛ آزغئن ایحتیراصلاردان، نیهیلیزمدن، آنارشیزمدن دؤنمکتەدیر.
اینسان ییرمینجی یۆزیئل توتساقلئغئندان دؤنمکتەدیر. اینسان بارئشا، بارئشئن أبدی دۆزنینە، قایبۇلان وە چیگننن دگرلری آدئنا یاپئلاجاق قوتسال دۆشۆنجە ساواشئنا دؤنمکتەدیر. چیلەلی بیر دنەییم دؤنمی گچیرن اینسان، حابرلرین أن دۇغرو اۇلانئنئ بولمانئن موشتوسویلا دؤنمکتەدیر.
اینسان ایمانا وە ایسلاما یؤنلمکتەدیر.
اینسانئ آنجاق مۆسلۆمان دویابیلیر وە قاورایابیلیر.
مۆسلۆمان ایچین اینسان، أورنین اؤزتیدیر، بۆتۆن بیر وارلئق دۆنیاسئنئن گؤز ببگیدیر. ایسلام دئشئندا هیچبیر اؤگرتینین اینسانا، وارلئغا وە أشیایا ایلیشکین هیچبیر گؤرۆشۆندە هرحانگی بیر ایصابت یۇقتور.
مۇدرن دۆشۆنجە سیستملرینین اینسانلا بۆتۆنلشمەسی مۆمکۆن اۇلمایاجاقتئر. چۆنکی مۇدرن دۆشۆنجە سیستملرینین حایاتئن دئشئندا سەیرەدن بیر قۇنوملارئ واردئر.
مۇدرن اویغارلئغئن دورمادان کندی دۆشۆنجە ایقلیمینە چاغئردئغئ اینسان، ینی ساپمالارا قارشئ اوستالئق قازانمئش، اینسان ألییلە حاضئرلانمئش أکۇنۇمیک وە سیاسال ایدئۇلۇژیلرین گیدەرک کندیسی ایچین حاضئرلادئغئ مۇدرن أنگیزیسیۇنلارا تانئقلئق أتمیش وە قارارلارئن یانئلماز وە وازگچیلمز اۇلانئنئ ورمیشتیر.
اینسان آللاها دؤنەجکتیر.
آتاسۇی مۆفتۆاۇغلو
دۆشۆنۆر-یازار
