بو حیکایە نە سۇن وە نە دە ایلک اۇلاجاقتئر. آشئرئ دۆنیا آرزوسو وە تک دۆنیالئ بیر حایات یاشاماق اینسانئ اینسانلارئ هر زامان یانلئش یاپمایا ایتەجک وە بو حایاتلارئن سۇنو هر زامان سۇنو حۆسران اۇلاجاقتئر.
حاق تعالا هود سورەسینین 6-نجئ آیتیندە حاقیقاتی شو شکیلدە بەیان أتمیشتی: “یریۆزۆندە هیچبیر جانلئ باغئنلئ اۇلماسئن. زیرا اۇ، هر جانلئنئن قۇنوپ یرلشەجگی یری دە ایی بیلیر. بۆتۆن بونلار نت بیر یازئلئم وە یاسایلا قایئد آلتئنا آلئنمئشتئر.” (هود سورەسی؛ 6)
رززاق اۇلان آللاهئن رززاق اۇلدوغونو اونوتولور وە رئزقئن صاحیبی اۇلاراق دۆشۆنۆلنلرین قارشئسئندا بۇیون بۆکۆلۆرسە سۇنوچتا حۆسران داحا فاضلا اۇلاجاقتئر. داحا فاضلا قازانما حئرصئ نە فردلرە، نە عائیلەلرە، نە دە تۇپلوملارا حوضور گتیرمەیەجک، بیرچۇق قانلارئن وە گؤزیاشلارئن دؤکۆلمەسینە سبب اۇلاجاقتئر.
زیرا عالملرە راحمت نبی رسول حض. موحاممد (ص) ایبنی عابباستان یاپتئغئ ریوایتە گؤرە شؤیلە بویورموشتور: “اینسان اۇغلونون ایکی اۇوا (وادی) دۇلوسو مالئ اۇلسا، بیر اۆچۆنجۆسۆنۆ دە ایستەر. اینسان اۇغلونون قارنئنئ تۇپراقتان باشقا بیر شەی دۇیورماز. وە آللاە تؤوبە أدنلرین تؤوبەسینی قابول أدر.” (بوحاری)
حاق تعالا باشئمئزا گلنلرین کندی أللریمیزلە یاپتئقلارئ یۆزۆندن اۇلدوغونو ایسرا سورەسینین 13-نجۆ آیتیندە بلیرتمیشتیر.
حاقسئز قازانجئن سۇنو هر زامان حۆسران اۇلاجاقتئر. نیتەکیم حاق تعالا کیتابئندا حاقسئز قازانچ حاققئندا شو شکیلدە بویورموشتور:
فائیض ییەنلر، شەیطانئن عاقلئنئ چلدیگی کیمسەنین داورانئشئندان فارقلئ داورانئش گؤسترمزلر. بو اۇنلارئن “آلئم ساتئم، طئبقئ فائیضلی ایشلم گیبیدیر” دەمەلری سببییلەدیر. آللاە آلئم ساتئمئ حلال، فائیضلی ایشلمی حارام قئلمئشتئر. کیمە، راببیندن بیر اویارئ گلیر دە فائیضە سۇن وریرسە گچمیشتە اۇلان کندینیندیر. اۇنون ایشی آللاها عائیدتیر. فائیضە دوام أدنلر ایسە آتشین آرقاداشئدئرلار؛ اۇرادا اؤلۆمسۆزدۆرلر. (باقارا سورەسی؛ 275)
قۇوولموش وە لاعنتلنمیش شەیطان اینسانلئق تاریحی بۇیونجا حپ اینسانئن عاقلئنئ چلمیش، چیرکینی گۆزل، کؤتۆیۆ ایی، سیاهئ بەیاض گؤستردیگی گیبی فائیضلی ایشلمی دە آلئم ساتئم گیبی گؤسترمیشتیر. ایستکلر ایلە عاینئ اۇرانتئدا اۇلماسئ، قافاداکی مۆتشابیەلرە اویماسئ وە حاطا یاپماسئنا ایحتیمال ورمەدیگی قاناعات اؤندرلرینین دە دستگی ایلە گری دؤنۆشۆ چۇق زۇر اۇلان چئقماز سۇقاقلارئن ایچینە سۇقموشتور. حایاتئ بۇیونجا آصلا اؤدەمەیەجگی بۇرچلارئن آلتئنا ایمضالارئنئ آتتئرئرکن، گؤرۆنمز بیر ایپی دە بۇغازلارئنا تاقتئرمئشتئر.
بو بۇرچلولوق پسیکۇلۇژیسی؛ أولری وە دۆنیایئ بیر تئمارحانەیە دؤنۆشتۆرمۆش، پاتلامایا حاضئر اینسانلارئنئن دۇغماسئنا سبب اۇلموشتور. کۆچۆک سببلرلە بۆیۆک قاوغالارئن اۇلوشماسئنا، عائیلەلردە حوضورسوزلوقلارئن آرتماسئنا وە ماحکمە قاپئلارئنا قادار ایتمیشتیر.
بو بۇرچلولوق پسیکۇلۇژیسی؛ مرحامتین وە شفقاتین یۇق اۇلماسئنا، حاقسئز قازانچلارئن آرتماسئنا، قارشئلئقسئز یاردئملاشما وە دایانئشمانئن یۇق اۇلماسئنا، ماددەنین پوتلاشتئرئلماسئنا، قئسا یۇلدان پارا قازانماق آماجئ ایلە آلداتمالارا سبب اۇلموشتور.
بو بۇرچلولوق پسیکۇلۇژیسی؛ ایسرافلارئن وە تنبللیگین آرتماسئنا، زاحمتسیز، قئسا یۇلدان وە ریزیکۇیا گیرمەدن پارا قازانما حئرصئنا، دۆشۆندۆگۆ گیبی اۇلمادئغئ زامان قارامسارلئغا وە اۆمیدسیزلیگە عاقابیندە دە اینتیحارلارا قادار اینسانلئغئ گؤتۆرمۆشتۆر.
حالبوکی دۆنیا نیعمتلری اینسانلار ایچیندیر. آحیرت ایسە یالنئز مۆمینلرەدیر. ایلگیلی آیت شو شکیلدەدیر:
دە کی؛ “آللاهئن قوللارئ ایچین چئقاردئغئ سۆسۆ (یاقئشان گییسییی)، تمیز رئزئقلارئ کیم حارام أتتی؟” دە کی؛ “بونلار دۆنیادا أساسن مۆمینلر ایچیندیر، (مزاردان) قالقئش گۆنۆندن ایعتیبارن سادەجە اۇنلار ایچین اۇلاجاقتئر.” بیلن بیر تۇپلولوق ایچین آیتلریمیزی بؤیلە آچئقلارئز. (آعراف سورەسی؛ 32)
حاق تعالا، اینانئپ آللاها گۆونن وە ایی ایشلر یاپانلارا حۇش بیر حایات وە گۆزل بیر ایستیقبال واعاد أدر. (راعد سورەسی؛ 29) گزمک، یەمک، ایچمک، أگلنمک هر اینسانئن حاققئدئر. حاقلار؛ سنئرلار چیگننمەدن یاپئلمالئدئر. حاقسئز قازانچلاردا هر زامان سئنئرلار چیگننیر. چیگنن هر سئنئر، حاق صاحیبینە یاپئلمئش بیر ظولۆمدۆر. هیچبیر ظولۆم دە قارشئلئقسئز قالمایاجاقتئر. آللاهئن آیتلریندن یۆز چەویرنلرین هم بو دۆنیادا هم دە آحیرتتە عاقئبتی کؤتۆ اۇلاجاقتئر.
ایلگیلی آیت شوشکیلدەدیر:
کیم بنیم اویارئجئ سارغئتلارئمدان یۆز چەویریرسە ایی بیلسین کی، اۇنون حایات آلانئنئ دارالتاجاق وە قئیامت گۆنۆ بیز اۇ کیمسەیی کؤر اۇلاراق قالدئراجاغئز. (طاها سورەسی؛ 124)
سلام اۇلسون؛ حاق تعالانئن قۇیدوغو سئنئرلارئ گؤرۆپ، آنلایئپ، آلغئلایئپ، حایاتئنا دۆزن قۇیوپ حاققئن وە اینسانلارئنئ سئنئرلارئنئ چیگنەمەینلرە…
سلام اۇلسون؛ حاققئ حاق بیلیپ حاقتان آصلا تاعویض ورمەییپ، حاقسئز قازانچلا کندیلرینە، یاقئنلارئنا وە عائیلەلرینە ظولمەتمەینلرە…
اینسانلاردان اؤیلەلری واردئر کی: “أی راببیمیز! بیزە دۆنیادا ور.” بؤیلە کیمسەلرین آحیرتتە هیچ ناصیبی یۇقتور. اۇنلاردان بیر قئسمئ دا: “أی راببیمیز! بیزە دۆنیادا دا اییلیک ور، آحیرتتە دە اییلیک ور. بیزی جهننم عاذابئندان قۇرو!” دەرلر. ایشتە اۇنلار ایچین قازاندئقلارئندان بۆیۆک بیر ناصیب واردئر. شۆبهەسیز آللاهئن حسابئ چۇق سۆرعاتلیدیر. (باقارا سورەسی؛ 200-203)
