ب- کیتابی آیت-کەونی آیت دؤنگۆسۆ اۇلاراق
أنعام سورەسینین آیتیندە آللاهئن آیتلرینین، سادەجە اۇنا قولاق ورنلردە أتکی اۇلوشتوراجاغئ بیلدیریلمکتەدیر. آیتتە، نبیلردن موعجیزە طالبیندە بولونانلارا آللاهئن بو قۇنودا اؤلچۆسۆنۆن بولوندوغو، آنجاق اینسانلارئن چۇغونون بونو گؤرمەیە چالئشمادئقلارئ بیلدیریلیر. یاعنی کندیلرینە تبلیغ أدیلن واحیین کەونی پارجالارئنئ حایاتلارئنئن هر آنئندا آصلئندا گؤردۆکلرینی، بونون طالب أتتیکلری موعجیزەیە دنک اۇلدوغو آما بونا دیققات أتمەدیکلری بیلدیریلییۇر. نیتەکیم آیتتە یریۆزۆندەکی بۆتۆن جانلئلارئن، گؤکیۆزۆندە اوچان قوشلارئن، طئبقئ بیزیم گیبی تۇپلولوقلار اۇلدوغو، کیتابتا هیچبیر شەیین أکسیک بئراقئلمادئغئ بیلدیریلیر. آیتتە، آیتلر قارشئسئندا یالان یانلئش شەیلرە سارئلانلارئن، قارانلئغا گؤمۆلمۆش ساغئرلار وە دیلسیزلر اۇلدوغو بیلدیریلیر. دوام أدن آیتلردە، اینسانئن باشئهنا هرحانگی بیر اۇلومسوزلوق گلسە بونلارئ اۇندان کیمین قالدئراجاغئ سۇرولماقتا آیتتە دە شؤیلە دەنیلمکتەدیر:
باقسانا، بو آیتلری بیز ناسئل تاصریف أدییۇروز، سۇنرا اۇنلار ناسئل یۆز چەویرییۇرلار؟ (أنعام سورەسی؛ )
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرە، اینسانئن دیققاتە کەونی آیتلرە چەوریلمکتە، دوامئندا دا بو آیتلرە دیققات چکن کیتابی آیتلرلە تاصریف یاپئلدئغئ بیلدیریلمکتەدیر.
بنزەر دوروم أنعام سورەسینین آیتلریندن ایعتیبارن دە گچرلیدیر. آیتتە شیرکین یاساقلاندئغئ، وە آیتلردە واحیە دایاناراق حارەکت أدیلمەسی گرکتیگی ، نبیدن ایستننلری یاپمایا اۇنون گۆجۆنۆن یتمەیەجگی، آیتتە غایبئ آللاهئن، قارادا وە دنیزدە اۇلان هر شەیی آللاهئن بیلدیگی، آیتتە گجە وە گۆندۆزدن، آیتتە اؤلۆم، آیتتە سۇن قارارئ آللاهئن ورەجگی، وە آیتلردە زۇردا قالان قوللارئ قورتارانئن آللاە اۇلدوغو بیلدیریلدیکتن سۇنرا آیت شؤیلە بیتمکتەدیر:
باقسانا، بو آیتلری بیز ناسئل تاصریف أدییۇروز، بلکی آنلارلار. ( (أنعام سورەسی؛ )
هر ایکی آیتتە دە “أنظر” ایفادەسی دیققات چکیجیدیر. پک چۇق آیتتە عاینئ ایفادەنین، اؤنجەکیلرین باشلارئنا گلنلردن درس چئقارماق ایچین قوللانئلماسئ، تاصریف ایفادەسیندە دە بنزەر دورومون گچرلی اۇلدوغونو گؤستریر.
آعراف سورەسینین آیتیندن ایعتیبارن دە عاینئ دوروم گؤرۆلمکتەدیر. آیتتن ایعتیبارن یاراتئلئشتان، رۆزگار وە یاغموردان، یاغموردان سۇنرا حایات بولان تۇپراقتان باحثەدیلمکتە آردئندان تکرار دیریلیشین دە بؤیلە اۇلاجاغئ بیلدیریلدیکتن سۇنرا آیتتە دە آیتلرین تاصریفیندن باحثەدیلمکتەدیر. دیققات چکیجی بیر حوصوص دا آیتتن ایعتیبارن نوح، هود، صالیح، لوط، شوعایب وە موسانئن قاویملرینە گؤندریلمەسیندن باحثەدیلمکتەدیر. یاغمورون اؤلۆ تۇپراغا حایات ورمەسی گیبی واحیی تبلیغ أدن رسوللر دە اینسانلارا حایات ورمکتەدیر.
بنزەر بیر دوروم، کەونی آیتلرلە کیتابی آیتلر آراسئنداکی اؤرگۆ آحقاف سورەسینین وە دوامئنداکی آیتلردە دە گؤرۆلمکتەدیر. هودون (ع) آحقاف قاومینی اویاردئغئندان، سۇنراسئندا دا باشلارئنا گلنلردن باحثەدیلمکتە، اۇنلارئن دا دؤنۆش یاپمالارئ ایچین تاصریف یاپئلدئغئ بیلدیریلمکتەدیر (وصرفنا الآیات لعلهم یرجعون). بنزەر شەیین قورئانئن موحاطابلارئ ایچین دە گچرلی اۇلدوغونا ایشارت أدیلمکتەدیر.
رسوللرین تبلیغ أتتیکلری واحیین، کەونی آیتلرلە اؤرتۆشمەسی، یاعنی تاصریفین گرچکلشمەسی اۇنلارا گۆچ قاتماقتادئر. أنعام سورەسینین آیتی شؤیلەدیر:
ایشتە آیتلریمیزی بؤیلە تاصریف أدریز کی بیریلری: “سن بیر یردن اؤگرنمیشسین” دەسین! بیز داۇنو بیلن بیر تۇپلولوغا آچئقلامئش اۇلالئم. (أنعام سورەسی؛ )
یوقارئداکی آیتلرین اؤنجەسیندە کەونی آیتلرە عاطئفتا بولونولماقتادئر. بو آیتلری دویانلار ذاتن تجرۆبە أتتیکلری گرچکلرلە کندیلرینە تبلیغ أدیلن آیتلر آراسئنداکی اؤرتۆشمەیی یاعنی تاصریفی گؤرۆنجە رسوللرین حاقلئلئغئنئ وە گۆجۆنۆ ایعتیراف أدییۇرلار.
ب- دۇغرو بیلگییە اولاشمادا بیر یؤنتم اۇلاراق تاصریف
“تاصریف”، بیلگییە اولاشمادا بۆیۆک رۇل اۇینار. قۇنولارئن آنلاشئلماسئنئ قۇلایلاشتئرئر. شو آیت بو آچئدان اؤنم عارض أتمکتەدیر:
بؤیلەجە اۇنو (کیتابئ)، عارابچا قورئان (آنلام کۆمەلری حالیندە) اۇلاراق ایندیردیک. اۇ کیتابتا واعیدە دائیر تاصریف یاپتئق. بلکی قۇرونورلار یاحود دا اۇنلار ایچین ینی بیر ذیکیر اۇلوشور دییە. (طاها سورەسی؛ )
“واعیدە” دائیر تاصریفین یاپئلدئغئ بیلدیرمکتەدیر. “واعید”، “یوم الوعید” اۇلمالئدئر. بیر آیت شؤیلەدیر:
صورا اۆفلنیر؛ ایشتە بو تهدید أدیلدیگین گۆندۆر. (قاف سورەسی؛ )
عاینئ سورەنین آیتی دە قۇنویلا ایلگیلیدیر:
آللاە دەر کی: “حوضورومدا چکیشمەیین؛ سیزە بو تهدیدی اؤنجەدن یاپمئشتئم.” (قاف سورەسی؛ )
بو واعیدە قولاق ورنلرین قورئان ایلە اویارئلاجاغئ دا یینە عاینئ سورەنین آیتی ایلە بیلدیریلمکتەدیر.
… تهدیدیمدن قۇرقانلارئ قورئان ایلە بیلگیلندیر! (قاف سورەسی؛ )
گؤرۆلدۆگۆ اۆزرەحساب گۆنۆنۆن ووقوع بولاجاغئنا دائیر قاطعی بیلگییە تاصریف ایلە اولاشئلابیلەجگینە ایشارت أدیلمیشتیر. یاغمورون اؤلۆ تۇپراغئ دیریلتتیگی ناسئل تجرۆبە أدیلییۇرسا اینسانلارئن دا تکرار دیریلتیلەجگی بیلگیسینە اولاشئلابیلەجگینە دیققات چکیلمکتەدیر. بو، کەونی وە کیتابی آیتلر آراسئنداکی تاصریف آنلامئنا گلمکتەدیر.
ایسرا سورەسینین آیتیندە شو ایفادە گچر:
بو قورئاندا تاصریف أتتیک، بیلگیلرینی قوللانسئنلار دییە… (ایسرا سورەسی؛ )
تاصریفی یاپئلان قۇنو، بیر اؤنجەکی آیتتە گچن شو مسئلە اۇلمالئدئر:
راببینیز، اۇغوللارئ سیزە آیئردئ دا کندیسی ملکلردن قئزلار مئ أدیندی؟ سیز گرچکتن چۇق بۆیۆک لاف أدییۇرسونوز. (ایسرا سورەسی؛ )
تاصریفتن باحثەدیلدیگینە گؤرە قورئاندا بو قۇنویلا ایلگیلی آنلاتئلانلارئن کەونی آیتلردە دە قارشئلئغئ اۇلمالئدئر. داحاسئ قورئاندا هر قۇنونون اؤرنگینین وریلدیگینی بیلدیرن شو ایکی آیت قۇنوموز آچئسئندان چۇق اؤنملیدیر:
بو قورئاندا اینسانلارا هر اؤرنگی دگیشیک شکیللردە ورمیشیزدیر. آما اینسانلارئن چۇغو، نانکؤرلۆک دئشئندا هر شەیە دیرنیر. (ایسرا سورەسی؛ )
بیز بو قورئاندا اینسانلار ایچین هر اؤرنگی، دگیشیک بیچیملردە وردیک. اینسان نە قادار چۇق تارتئشان بیر وارلئقتئر! (کهف سورەسی؛ )
قورئاندا آنلاتئلان هر شەیین کەونی آیتلردە قارشئلئغئ اۇلمالئدئر. کیتابی آیتلرلە کەونی آیتلر آراسئندا تام بیر اؤرتۆشمە واردئر. هر بیری دیگرینە گؤتۆرۆر. بو، دؤنگۆ یاعنی “تاصریفتیر”. هر ایکی تۆر آیتە وورغو یاپان شو آیت چۇق آنلاملئدئر:
آیتلریمیزی اۇنلارا، هم چەورەلریندە هم دە کندی ایچلریندە اؤیلە گؤسترەجگیز کی، سۇنوندا اۇنون (قورئانئن) گرچک اۇلدوغو، اۇنلار آچئسئندان اییجە اۇرتایا چئقاجاقتئر. (فوصصیلت سورەسی؛ )
ب- تاصریف-مثل ایلیشکیسی
آللاهئن پک چۇق قۇنودا اؤرنکلر وردیگینە دائیر آیتلر بو یؤنۆیلە دیققات چکیجیدیر. بو باغلامدا قارشئمئزا “ضرب مثلا” قالئبئ چئقماقتادئر. بو آیت شؤیلەدیر:
بو، قورئاندا اینسانلار ایچین هر اؤرنگی وردیک. (روم سورەسی؛ )
شو آیتلە تاصریفین سۇنوجونون تذککۆر اۇلدوغونو گؤرمکتەییز:
بو قورئاندا تاصریف أتتیک، بیلگیلرینی قوللانسئنلار دییە… (ایسرا سورەسی؛ )
بنزەر دوروم قورئاندا هر اؤرنگین وریلدیگینی بیلدیرن شو آیتتە دە مەوجودتور:
بیز بو قورئاندا اینسانلار ایچین هر قۇنویو اؤرنکلەدیک کی عاقئللارئنئ وار اۇلان بیلگیلری ایشلمە قۇیسونلار. (زۆمر سورەسی؛ )
اؤرنکلندیرمەنین قورئان یاعنی آنلام کۆمەسی شکلیندە یاپئلدئغئنئ دوامئنداکی شو آیتتن آنلئیۇروز:
(اؤرنکلری) حاطا بارئندئرمایان اۇلمایان وە عارابچا آیتلر کۆمەسی حالیندە وردیک کی کندیلرینی قۇرویابیلسینلر. (زۆمر سورەسی؛ )
بو بیزە داحا اؤنجە ذیکری گچن وە تاصریفین دە قورئان شکلیندە اۇلدوغونو گؤسترن شو آیتی حاطئرلاتماقتادئر:
بؤیلەجە اۇنو (کیتابئ)، عارابچا قورئان (آنلام کۆمەلری حالیندە) اۇلاراق ایندیردیک. اۇ کیتابتا واعیدە دائیر تاصریف یاپتئق. بلکی قۇرونورلار یاحود دا اۇنلار ایچین ینی بیر ذیکیر اۇلوشور دییە. (طاها سورەسی؛ )
زۆمر سورەسینین آیتی بیر میثالین اؤرنگیدیر:
شیمدی آللاە بیر اؤرنک ورییۇر: بیربیرییلە اویومسوز بیرقاچ آمیرین أمریندەکی کیشی ایلە دنگەلی بیر تک آمیرین أمریندەکی کیشینین دورومو عاینئ اۇلور مو؟ هر شەیی گۆزل یاپماق آللاها ماحصوصتور آما چۇغو بونو بیلمز. (زۆمر سورەسی؛ )
بو تۆم اینسانلارئن حایاتئندا دا تجرۆبە أتتیکلری بیر دوروم اۇلدوغو ایچین بو تاصریفین دە اؤرنگیدیر. نیتەکیم شو آیت بونو گؤسترمکتەدیر:
آللاە سیزە کندینیزدن اؤرنک ورییۇر: یؤنتیمینیز آلتئنداکیلردن وردیگیمیز رئزئقلارا، سیزینلە أشیت اۇراندا اۇرتاق اۇلانلار وار مئدئر؟ اۇنلار ایچین دویدوغونوز قایغئ عاینئ کندینیز ایچین دویدوغونوز قایغئ گیبی میدیر؟ آیتلریمیزی، عاقلئنئ قوللانان بیر تۇپلولوق ایچین ایشتە بؤیلە آچئقلارئز. (روم سورەسی؛ )
یوقارئداکی آیتین بیر اؤنجەسیندە اؤرنگین أن گۆزلینی آللاهئن وردیگی بیلدیریلیر:
یاراتمایئ باشلاتان، سۇنرا دا تکرارلایان اۇدور. تکرار یاراتماق اۇنون ایچین داحا دا باسیطتیر. گؤکلردە وە یردە أن اۆستۆن اؤرنکلر اۇنا عائیدتیر. اۇ گۆچلۆدۆر، دۇغرو قارار وریر. (روم سورەسی؛ )
سۇنوچ
قورئاندا دینین فئطرات اۇلاراق تانئملاندئغئنئ، فئطراتئن دا آللاهئن یاراتئش اؤلچۆلری اۇلدوغونو بیلمکتەییز. آللاە یاراتتئغئ هر شەیە اؤلچۆ قۇیدوغو ایچین کیتابی آیتلر ایلە کەونی آیتلر آراسئندا اؤرتۆشمە اۇلماسئ زۇرونلولوقتور. کیتابی آیتلر آراسئنداکی، هر قۇنویا دائیر دتای ورن اؤرگۆ، کەونی وە کیتابی آیتلری آراسئندا دا بولونماقتادئر. بو ایلیشکی، ألیمیزدەکی کیتابئن آللاهئن کیتابئ اۇلدوغونون دلیللریندن بیریدیر. آللاهئن کەونی آیتلرینی اۇقویان اینسانلارئن اۇنون کیتابی آیتلرییلە قارشئلاشتئقلارئندا تام بیر تسلیمیەت گؤسترمەلری بکلنیر. بکلنیلدیگی اۆزرە، کیتابی آیتلری قاورایانلار دا کەونی آیتلری آنلامایا وە قاورامایا حاضئردئرلار.
دوروم بؤیلەیکن آللاهئن دینی ایلە بیلیمین آراسئنئ آیئرمایا قالقانلار، دینی کیلیسە آغزئیلا ایفادە أدرسک؛ “اینانئرسئن یا دا اینانمازسئن” شکلیندەکی قئسئر دؤنگۆیە ماحکوم أدنلرین نە بۆیۆک بیر یانلئش ایچیندە اۇلدوقلارئ اۇرتادادئر. قورئاندا گچن تاصریف قاورامئنئن کیتابی وە کەونی آیتلر آراسئنداکی ایلیشکییە وورغو یاپئیۇر اۇلماسئ، قورئاندا آللاهئن دینینین دیندارلارئ ایچین بۆیۆک هدفلرین چیزیلدیگینی گؤسترمکتەدیر.
