“عیلیم چۇق بیلمک دگیل؛ آللاها قارشئ أساس دوروشونو بۇزماماقتئر.”
ایبنی مسعود
بیلیم چاغئنئ یاشئیۇروز. باتئنئن بیزە سوندوغو بیلیمین تاعریفی أرنست رنان شو شکیلدە یاپاجاقتئر: “بیلیم بیر دیندیر وە بوندان سۇنرا آمنتۆلری بیلیم یازاجاقتئر. آحلاقی وە أدبی مسئەلەلری بیلیم چؤزەجکتیر.” بؤیلەلیکلە باتئ، واحیە قارشئ ساواش آچمئش، شیرکین وە ظولمۆن یایئلماسئندا بۆیۆک رۇل اۇینامئشتئر. داحا دا ایلرییە گیدیلمیش وە “بیلیم ایلرلەدیکچە، دینین اۇرتادان قالقاجاغئنئ” ساوونولمایا قادار گیتمیشتیر.
عیلمین یرینی بیلیمین آلدئغئ، آلدئغئندان بری سەوگی دە، ایلگی دە، سایغئ دا گؤرۆلمز اۇلموشتور. آللاهئن رئضاسئ ایچین یاپئلان ایشلر دە قالمامئشتئر. حایاتتا أن دگرلی بیلگی ایلە تانئشئلماماسئ، اینسانئ کؤلەلشتیرمیشتیر.
ایمانئن بیلگیدن دۇغدوغونو، جهالتین دە حایاتئمئزئ قارارتتئغئنئ بیلملیییز. اییلیکلرین وە اییلرین شو فئرتئنالئ هاوادا لیمانئ دۇغرو بیلگی ایکن، کؤتۆلۆکلرین لیمانئ بیلگیسیزلیک وە جهالت قارانلئغئ اۇلموشتور. بو جهالتتە اینسانا، مزارئنئ کندینە قازدئرمئشتئر.
جهالت وە کؤتۆلۆکلر حایاتئمئزئ زۇرلاشتئرئرکن دۇغرو بیلگی قۇلایلاشتئرئر. دۇغرو بیلگی اؤزگۆرلۆگۆن دیگر آدئدئر. نە قادار بیلگی وارسا، اۇ قادار دا اؤزگۆرلۆک واردئر.
یاشاناراق ألدە أدیلن بیلگیلر، تاش اۆزەرینە یۇنتولموش یازئلارا بنزەرلر. اینسان نە قادار اۇقورسا اۇقوسون، بیلگیسینە یاراشئر شکیلدە یاشامازسا، آللاە تعالا بو کیشیلری کیتاب یۆکلۆ مرکبلرە بنزتیر. (جومعا؛ 5)
آللاە ایچینیزدن ایمان أدنلری یۆکسلتیر. بونلاردان کندیلرینە عیلیم وریلمیش اۇلانلار ایسە قات قات درەجەلرە یۆکسلتیر. (مۆجادلە سورەسی؛ 11)
دە کی: “هیچ بیلنلرلە بیلمەینلر بیر اۇلور مو؟” (زۆمر سورەسی؛ 9)
آماچلارئنئ، هدفلرینی بیلنلر بیلگی بینگینە بینرلر وە هدفلرینە اولاشئرلار. دۇغرو بیلگی نە قادار چۇقسا، یۇل اۇ قادار چابوق آلئنئر.
بیلگی؛ گلەجگینی جننتی موتلولوق یاپماق ایستەینلرە جننت، اومودونو ییتیرنلرە اوموت، یۇلدا قارانلئقتا قالانلارا ائشئق، حاددینی آشانلارا ایسە ایقاظدئر.
محمد دمیرەل حۇجام دەردی کی: “قئزئم ایسلامئن آلتئنجئ شارطئ دا حاددینی بیلمکتیر.” نە گلییۇرسا باشئمئزا، حاددیمیزی بیلمەدیگیمیزدن گلمییۇر مو؟
حاددینی آشانلار، یانلئش بیلگییلە بسلننلردیر کی بو جهالتتن داحا تهلیکەلیدیر. کیشی بیلمەدیگینین فارقئندا دگیلدیر.
رنە گنۇن’ون تاعبیرییلە؛ “اینسانئن دئشئندا، اینسانئ آشان هرحانگی بیر حاقیقات یۇقتور” دیەنلر، بیلگینین قایناغئ اۇلاراق عاقئللارئنئ بیلمیشلردیر. عاقئللارئنئ پوتلاشتئرمئشلار، عیلمین قایناغئندان اوزاقلاشمئشلار، کندیلرینە وە چەورەلرینە ظولۆم یاپمئشلاردئر.
حاق تعالا ایلک اینسانئن یاراتئلئش ماجراسئندا ملکلرین ایعتیراضئنئن عاقابیندە گلیشن اۇلایلارا ملکلرین ورەجگی جواب اؤنملیدیر.
ملکلر جوابلادئلار: “سن تک اۇتۇریتەسین، بیزیم سنین بیزە اؤگرتتیگیندن باشقا بیر عیلمیمیز اۇلاماز. یالنئزجا سنسین هر شەیی تام بیلن، هر حۆکمۆنە تام ایصابت قایدەدن.” (باقارا سورەسی؛ 32)
بیلگینین وە عیلمین تک قایناغئ واحیە سارئلانلار، قۇپماز بیر ایپە توتونموشلاردئر. اینسان اۇغلونون دا ملکلرین دە بیلگیسی آللاە تعالانئن اؤگرتتیکلریدیر. دگیشمز وە یانئلماز تک بیر بیلگی قایناغئ واردئر، اۇ دا واحیدیر.
اینسانلئغئن باباسئ اۇلان حض. آدمە (ع) أشیالارئن ایسمینی اؤگرتن راببیم، نبیلرینە دە واحیەتمیشتیر. حض. موحاممدین (ص) بۆیۆک موعجیزەسی اۇلان قورئانئ کریم، بیلگینین أن ساغلام قایناغئدئر. عالملرین راببی طارافئندان قۇرونموشتور. (حیجر؛ 9)
اینسان دۇغوموندان سۇنرا کائیناتلا گیردیگی ایلیشکییلە ألدە أتتیگی بیلگیلرلە راببینە یاقلاشئر. شۆکرەدنلردن اۇلور. دویان قولاغئنئن، گؤرن گؤزۆنۆن، سەون قالبینین شۆکۆر ایچین یاراتئلدئغئنئ بیلیر. واحی دەر کی:
حاققئندا بیلگین اۇلمادئغئ شەیین آردئنا دۆشمە. چۆنکی قولاق، گؤز وە قالبین؛ هر بیری بوندان سۇروملودور. (ایسرا سورەسی؛ 36)
بوندان دۇلایئدئر کی، اینسان مراقئنئ بیلگییلە بسلەملیدیر. سۇرو سۇرماق یاشاماق ایچین اؤنملیدیر. سۇرولار اینسانلئغئن اؤنۆنۆن آچئلماسئ ایچیندیر.
سۇرغولاماق ایچین چۇق سۇرو سۇران بیر قاومین سۇرولارئ ایمانلارئن دگیل، اینکارلارئنئن آرتماسئنا سبب اۇلموشتور. (مائیدە؛ 101-102)
گؤزلرین کؤر اۇلماسئ، قولاقلارئن ساغئر، قالبلرین غافلتتە اۇلماسئ، اینسانئن عیلیم یۇلوندان چئقماسئدئر.
اونوتولمامالئدئر کی؛ وۆجود گؤزە تابیع، عامللر دە عیلمە تابیعدیر. گؤز نەیی گؤرۆیۇرسا یا دا گؤرمک ایستییۇرسا، اۇ دۇغرولتودا نیەتلری اۇلاجاقتئر.
ایبنی مسعود: “عالیم اۇل، اؤگرنجی اۇل، دینلەیجی اۇل، سەون اۇل! ساقئن بشینجی اۇلما، هلاک اۇلورسون.” دەمیشتیر. (عاجلونی)
اؤگرنمەیە ایحتیاجئ قالمادئغئنئ، هر شەیی بیلدیگینی ظاننەدن؛ حاددینی آشان کیشیدیر. آللاهئن واحیینە سارئلان، اؤلۆم گلینجەیە قادار عیلمە دوام أدنلر بیلیر کی، عیلیمسیز عیبادت اۇلماز.
حاق تعالا واحییندە: “سانا اؤلۆم گلینجەیە قادار راببینە عیبادت أت!” (حیجر سورەسی؛ 99) بویورموشتور.
موتلولوق پشیندە قۇشان اینسان اۇغلو بیلملیدیر کی؛ دۇغرو بیلگی دۇغرو دۆشۆنجەیە، دۇغرو دۆشۆنجە دۇغرو قارارلار آلئپ اویغولامایا گچیرمەیە باغلئدئر.
اینانمایانا، سەومەینە، ایلگی دویمایانا بیلگی ورمەیە قالقماق؛ هاوایا تۇحوم سرپمک گیبیدیر. سویا یازئ یازماق گیبیدیر.
بیلینملیدیر کی؛ بیلگی وە سەوگی؛ ایستک وە گۆون اۇرتامئندا دۇقونان بیر قوماش میثالی صابئر ایشیدیر.
نە موتلو صابرەدیپ بو گۆزللیکلرە اولاشانلارا!
