ایسلام، حایاتئن هر أورەسیندە ایمان صاحیبلرینین بۆتۆن داورانئشلارئنئ آللاهئن دیلەدیگی یؤندە بلیرلەمەلرینی ایستەمکتەدیر. ایسلامی کیشیلیک؛ اینانانلارئن، وارلئقلارئنئ بۆتۆن یؤنلرییلە آللاها تسلیم أتمەلری حالیندە وۆجود بولماقتادئر. ایسلامئن یالنئزجا روحی وە آحلاقی ایلکەلر مانظومەسی اۇلاراق آلغئلانمایا باشلانماسئیلا بیرلیکتە ایسلامی کیشیلیک، بۆیۆک بیر پارچالانمایا ماعروض قالمئشتئر. بو اۇلایئ سادەجە کیشیلیگین پارچالانماسئیلا سۇنوچلانماماقتا، عاینئ زاماندا دین بۆتۆنۆنۆن دە پارچالانماسئ سۇنوجونو دۇغورماقتادئر.
ایسلامی کیشیلیگین پارچالارا بؤلۆنمەسی، دینی دویارلئغئن یالنئزجا کیمی پارچالار اۆزریندە یاشاتئلماسئ سۇنوجونو حاضئرلامئشتئر. گۆنۆمۆزدە مۆسلۆمانلارئن ایسلام آدئنا صاحیب بولوندوقلارئ بیریکیم، تۇپلومسال یاپئیئ دگیشتیرەبیلەجک عونصورلاردان یۇقسون بولونماقتادئر. بو بیریکیمین نیتەلیگی نەدنییلە، “دینین” بوگۆن تۇپلومسال حایات ایچریسیندە بلیرلەیجی بیر رۇلۆ بولونماماقتادئر.
مۆسلۆمانلار؛ ایسلامئ، چۇق اؤزل بیر کۆلتۆر اۇلایئ اۇلاراق یاشاتتئقلارئ ایچین لائیک قوروملار طارافئندان ایسلاما یؤنلتیلن آلچالتئجئ سالدئرئلارئ بیلە گرگی گیبی جوابلاندئراماماقتادئرلار. گۆنۆمۆزدە ایسلام آدئنا یاشاتئلدئغئ ایددیعا أدیلن دینی دویارلئق، یۇغون لائیک سالدئرئلار نەدنییلە گرچک نیەتینی داحی اۇرتایا قۇیاماماقتادئر. مۆسلۆمانلار سۆرکلی موحاطاب اۇلدوقلارئ کۆچۆلتۆجۆ سوچلامالار نەدنییلە بیر اۆرککلیک پسیکۇلۇژیسی ایچریسیندە یاشاماقتادئرلار. بو اۆرککلیگین سۇموت یانسئمالارئنئ همن هر یردە گؤرمک مۆمکۆندۆر. سۇسیال حایاتئن ایچریسیندە، پۇلیتیک حایاتئن ایچریسیندە، کۆلتۆر حایاتئن ایچریسیندە بولونان مۆسلۆمانلار، سۆرکلی بیر تدیرگینلیک وە اۆرککلیک ایچریسیندەدیرلر. بوگۆن مۆسلۆمانلار، حاستالئق درەجەسیندە بیر ایحتیاطلئلئغئ، کیشیلیکلرینین وازگچیلمز بیر پارچاسئ حالینە گتیرمیشلردیر.
مۆسلۆمانلار قارشئ قارشئیا بولوندوقلارئ باسقئلار یۆزۆندن بیربیریندن چۇق فارقلئ ایقلیملری تنففۆس أتمک زۇروندا بئراقئلماقتادئرلار. لائیک سیستم، ایسلامی ایقلیمین تۇپلومسال حایاتا سیرایتینە کسینلیکلە مۆساماحا أتمەمکتەدیر. ایسلامی ایقلیم آنجاق قاپالئ قاپئلار آردئندا تنففۆس أدیلەبیلمکتەدیر. مۆسلۆمانلار ایسلامی اؤزلملرینی آچئغا وورماقتا اؤزگۆر دگیلدیر. مۆسلۆمانلار آللاهئ وە آللاها عائید اۇلانئ یۆکسک سسلە آنماقتا اؤزگۆر دگیلدیر. یۆکسک وە گۆر بیر سسلە، تۇپلومسال حایاتئن ایچریسیندە آللاهئ وە آللاها عائید اۇلانئ یۆجلتمک لائیک مانطئق طارافئندان سوچ سایئلماقتادئر. مۆسلۆمانلارا آللاهئن حاقیقاتینی یاشاتمالارئ ایچین ائسسئز وە قویتو کؤشەلر گؤستریلمکتەدیر.
یاشادئغئمئز تۇپلومدا ایسلامئن سۇموت هدفلرینی آچئقلاماق بیر تۆر چئلغئنلئق یا دا دلیلیک سایئلماقتادئر. ایسلامئن سۇموت هدفلرینی آچئقلاماق ایستەین مۆسلۆمانلارا، دگیل کافیرلر، مۆسلۆمان یئغئنلار بیلە پک ایی بیر ناظارلا باقماماقتادئر. بو نەدنلەدیر کی بوگۆن، ایسلامی کۆلتۆر وە دۆشۆنجە حایاتئ، موحتمل تهلیکەلرە قارشئ متافیزیک بیر سؤیلمی کندیسینە سئغئناق اۇلاراق سچمیشتیر.
گۆنۆمۆزە اؤزگۆ متافیزیک یۇروم وە آچئقلامالار بیر تۆر “باطئنیلیگین” ایفادەسی اۇلماقتادئر. بوگۆنۆن متافیزیک سؤیلمی، ظاهیری هر تۆر ایلکە وە سۇروملولوقتان سۇیوتلاناراق کندی حالیندە دۆشۆنجە پۇلیتیکالارئ گلیشتیرمکتەدیر. باطئنی تەویلجیلیک گۆنۆمۆزدە “متافیزیک” آدئ آلتئندا یاشانماقتادئر.
روحی وە آحلاقی پرەنسیپلر، عازیز ایسلامئن بیر بۇیوتونو تشکیل أدرکن، دۆنیوی وە ماددی پرەنسیپلر دە بیر باشقا بۇیوتونو تشکیل أتمکتەدیر. سؤزۆ گچن بۇیوتلار آراسئندا وازگچیلمز بیر اویوم وە ایلیشکی بولونماقتادئر. ایسلامئن تک بۇیوتلو بیر اۇلای حالینە دؤنۆشتۆرۆلمەسی دوروموندا کیشیلیگی دۇقویان دنگەلر وە ایلیشکیلر بۇزولماقتا، اۇرتایا بیربیریندن چۇق فارقلئ ایکی آیرئ دۆنیانئن اؤزللیکلرینی بیرلیکتە تاشئماق زۇروندا بئراقئلان ینی بیر دین آنلایئشئ چئقارئلماقتادئر.
مۇدرن دۆنیادا مۆسلۆمانلارئن قارشئ قارشئیا بولوندوقلارئ أن اؤنملی سۇرون، ایفادەسی اۇلمایا چالئشتئقلارئ “دینی” بۆتۆن بۇیوتلارئیلا قوشاتابیلەجک ایمکانلارا گرگی گیبی صاحیب اۇلمامالارئدئر. تک بۇیوتلو بیر دویارلئق بۆیۆک بیر ایچ چاتئشمانئن دۇغماسئنا نەدن اۇلماقتادئر. تک بۇیوتلو بیر دین آنلایئشئ وە بو آنلایئشا ماحکوم أدیلن یئغئنلار نەدنییلە نە ایسلام نە دە مۆسلۆمانلار گرچک اؤزللیکلرییلە بۇی گؤسترەبیلیر. کۆفرۆن آمانسئز سالدئرئلارئ یۆزۆندن، مۆسلۆمانلار ایکییۆزلۆ بیر حایات طارزئ سۆرمەیە آللاها آچتئقلارئ بیر یۆزلری بولوندوغو گیبی کیمی دوروملاردا دا باسقئجئ دۆزنلرە قارشئ آچتئقلارئ آیرئ بیر یۆزلری بولونماقتادئر.
مۆسلۆمانلار بوگۆن أمپریالیست پرۇپاگاندا فاعالیەتلرینین قوربانلارئ دوروموندادئر. مۇدرن دۆنیادا ایسلامئن سئنئر وە سۇروملولوقلارئنئ أمپریالیستلر بلیرلەمەیە چالئشماقتادئر. ایسلامی دگرلر حایاتئن ایچریسیندە دگیل، آنجاق دۆشۆنجەلردە یاشاتئلدئغئ ایچیندیر کی مۆسلۆمانلار، فیعیلی سالدئرئلارا قارشئ دوراماماقتادئر. عازیز ایسلام، سئنئرسئز بیر عیرفان ایقلیمینین آدئدئر. مۆسلۆمانلار ایسلامئ یالنئزجا اۇقوما وە یازما بیلگیسی ایلە أشیتلەمەملیدیر. أمپریالیستلرین ایسلام حاقئئندا مۆسلۆمانلارا عاقئل حۇجالئغئ یاپمایا حاقلارئ یۇقتور.
گۆنۆمۆزدە مۆسلۆمانلارئن حانگی آنلامدا وە حانگی آلاندا وار اۇلدوقلارئنئ کندیلرینە ائصرارلا سۇرمالارئ گرکمکتەدیر. پک چۇق ایسلامی أگیلیم وە بو أگیلیملر أطرافئندا گروپلار اۇلدوغو بیلینمکتە، فاقاط بو أگیلیملردن هرحانگی بیرینین تۇپلومسال حایاتئن دۆزنلنمەسی سۆرجینە هرحانگی بیر قاتقئلارئ بولونماماقتادئر.
مۆسلۆمانلار آمانسئز بیر اینانچ ساواشئمئیلا کیشیلیکلری اۆزرینە دۆشۆرۆلمۆش بولونان جاهیل گؤلگەلری قالدئرماق سۇروملولوغویلا قارشئ قارشئیا بولونماقتادئر. مۆسلۆمانلار کندی آصلی دگرلرییلە اۇرتایا چئقمایا چالئشتئقلارئندا، بونلارا قارشئ چاغداش بۆتۆن دۆزنلر درحال دیکتاتؤرجە طاوئرلار آلماقتادئر. ایسلاملا مۇدرن حایاتئن دگرلری آراسئندا بیر بیلشیمە گیتمک ایستەینلر دە ایسلامئن روحونا گؤلگە دۆشۆرمکتەدیر.
مۇدرن دۆنیانئن بۆتۆن قوروملارئ یالنئزجا ایسلاما قارشئ اینصافسئز بیر توتوم سرگیلەمکتەدیر. لائیک وە دمۇکرات بۆتۆن أگیلیملر، ماهیەتی نە اۇلورسا اۇلسون بۆتۆن کۆلتۆر گروپلارئنا أنگین بیر مۆساماحا گؤستریرلر وە اینسانلئق تاریحینین أن یۆز قئزارتئجئ بیرەیسل وە تۇپلومسال کؤتۆلۆکلرینی باغئرلارئنا باسارکن ایسلاما وە مۆسلۆمانلارا قارشئ کین وە اؤفکە دووارلارئ اؤرمکتەدیرلر.
ایسلام گۆنۆمۆز تۇپلوملارئندا گرکلی سایغئیئ گؤرمەمکتەدیر. کمیکلشمیش بیر حوصومت جبهەسی، کیتلە حابرلشمە آراچلارئنئن دا یاردئمئیلا ایسلاما دویولابیلەجک موحتمل بیر ایلگینین بیلە یۇلونو کسمک ایچین بۆیۆک چابالار گؤسترمکتەدیر. ایسلاما قارشئ حوصومت، بوگۆن قورومساللاشتئرئلمئش بولونماقتادئر. حاکیم دۆنیا گؤرۆشۆ، تۇپلومسال حایاتئن ایچریسیندەکی بۆتۆن ایسلامی ایزلری سیلیپ سۆپۆرمک ایستەمکتەدیر.
أورنسل بیر قاپسامئ بولونان ایسلام دۆشۆنجەسی، بوگۆن پک چۇق تۇپلومدا سادەجە یرل کۆلتۆرۆن شمسیەسی آلتئندا کندیسینە بیر یر بولابیلمکتەدیر. ایسلام دۆشۆنجەسی، گۆجۆنۆ وە بۆتۆنلۆگۆنۆ آنجاق أورنسللیکلە گرچکلشتیرەبیلەجکتیر. مۆسلۆمانلارئن ایسلاما وە کندیلرینە اۇلان گۆونلرینی ینیدن قازانمالارئ ایچین أورنسل ایسلام بیلینجی أطرافئندا یرلرینی آلمالارئ گرکمکتەدیر. أمپریالیست پۇلیتیکالار بوگۆن، ایسلامئ چۇق فارقلئ کۆلتۆر حاریطالارئنا بؤلمۆش بولونماقتادئر. بو بؤلۆنمە آنجاق أورنسللیک بیلینجینی جانلئ توتماقلا اۇرتادان قالدئرئلابیلیر.
أمپریالیست کۆلتۆر پۇلیتیکالارئنئن تاحریباتئ نەدنییلە مۆسلۆمانلار، ایسلامئن دینامیکلرینی قوللانماقتادئر. بو دینامیکلر قوللانئلمادئغئ ایچین کەیفیەتلری دە بیلینمەمکتەدیر. حاکیم دۆنیا گؤرۆشۆ، مۇدرن حایاتا موحافاظاکارلئق آدئ آلتئندا بیر گییسی گییدیرمک وە بونو دا ایسلاملا أشیتلەمک ایستەمکتەدیر. ایچریسیندە یاشادئغئمئز تۇپلومدا بو سۆرجین چۇق آچئق بلیرتیلری بولونماقتادئر.
ایسلاما گرگی گیبی باغلانمایانلار، ایسلامئن ایمکانلارئنئ گرگی گیبی قوللانمایانلار، آچئقچا ایسلامئ ایفادەیە گۆچ بولامایانلار، ایسلامئن تۇپلومسال حایاتا یؤن ورمەسی یۇلونداکی چابالاردان اوموتلارئنئ کسنلر، ایسلامئن مۇدرن حایاتا واضعیەت أدەمەیەجگی قۇنوسوندا أندیشەسی بولونانلار، کندیلرینی چاغداش موحافاظاکارلئغئن سولارئنا آتئیۇرلار. موحافاظاکارلئق زئرهئنئن آرقاسئنا ساقلانئیۇرلار. قوشقوسوز بو زئرە، صاحیبینی قۇرویاماز. چۆنکی بو زئرە، کارتۇندان ماعمول بیر زئرەتئر.
