باشلانغئجئندان گۆنۆمۆزە گلینجەیە قادار، کندینە اؤزگۆ هیچبیر دۆشۆنجە وە دگر دیسیپلینی اۇرتایا قۇیامایان چاغداش اویغارلئق آنلایئشئ، گیدەرک اینسانلئغئ سۇرومسوزلوقلار مانظومەسی بیر حایات گؤرۆشۆنە أمانت أدەرک حایاتئنئ سۇنا أردیرەجکتیر. چاغداش اویغارلئق آنلایئشئنئن قۇرونمایا دگر هیچبیر موقاددسی یۇقتور. أوت، بلکی کیمیلری بو اویغارلئق آنلایئشئنئن دا باعضئ موقاددسلری اۇلدوغو ایددیعاسئندا بولونابیلیر. آنجاق سؤیلنملیدیر کی بو ایددیعالار گچرسیزدیر. مۇدرن اویغارلئق آنلایئشئنئن موقاددسلری یالنئزجا آیرئجالئقلئ کیمی تۇپلوملارئن ایستیفادەلرینە عارض أدیلمیش موقاددسلردیر.
یر یۆزۆندەکی بۆتۆن تۇپلوملارئ، بو تۇپلوملارئن اؤزگۆن کۆلتۆر وە اویغارلئق آنلایئشلارئنئ یئقاراق سۆرکلی بونالئملارا ایتن، بو تۇپلوملارئن تۇپلومسال أتکینلیکلرینی سیلیپ سۆپۆرن، سیاسال وە أکۇنۇمیک اؤزگۆرلۆکلری یاغمالایان مۇدرن وە اویغار سیستملر عؤمۆرلرینی تاماملاماق اۆزەرەدیر. مۇدرن اویغارلئغئن شیمدییە دک اینسانا ایلیشکین بیر سۇرونو اۇلمامئشتئر. مۇدرن دۆشۆنجە اینسانا دگیل، یئغئنلارا واضعییت أدەبیلەجک کیمی آراچلارا صاحیبتیر. مۇدرنیزم یئغئنسال ایلگیلری تاحریک أتمکتە، یئغئنلارا اؤزگۆ گۆنۆبیرلیک بیچیمجی پۇلیتیکالار اۆرتمکتەدیر. بوگۆن باشئبۇش، چئلغئن، سرۆونجی، آنارشیسیت وە نیهیلیست یئغئنلار مۇدرنیزمین دۇغال وە مشروع عونصورلارئ آراسئندادئر. مۇدرن اویغارلئق بونلارلا داحا بیر رنکلیلیک قازانماقتادئر. بو اویغارلئغئن باشلئجا سۇرونو چۇغونلوقلا یئغئنلارئن ناسئل دۇغاجاغئ، ناسئل بسلنەجگی وە ناسئل اؤلدۆرۆلەبیلەجگی سۇرونودور. بو اویغارلئغئن یگانە آماجئ؛ دۆنیا نۆفوسونو، طابیعاتئ وە قایناقلارئ کۇنترۇل آلتئنا آلماقتان عیبارتتیر. سانئرسئنئز کی اینسانلئغئن رئزقئنئ تەمین أدن اۇتۇریتە حالینە گلمیشتیر مۇدرن اویغارلئغئن کیمی قوروملارئ. حایاتئ وار أدن، طابیعاتئ وار أدن، قایناقلارئ وار أدن، کائیناتئ وار أدن گۆچ، بۆتۆن بونلارئ اینسانئن ایستیفادەسینە عارض أتمیشتیر. چاغداش تۇپلوملارئن کیمی ماراضلارئ، بۆتۆن بو اینسانلئغئن ایستیفادەسینە عارض أدیلمیش نیعمتلرین گرگی گیبی عادیلانە قوللانئلماماسئندان دۇغماقتادئر.
باتئ اویغارلئغئنئن ایفتیحار قایناغئ، گۆنۆمۆز تکنۇلۇژیسی، اینسانئن دگرلرینە قارشئ مۇدرن أهراملار یۆکسلتیۇر. کؤلەلر تکنۇلۇژینین بۆیۆلەیجی آقئشئ قارشئسئندا کؤلەلیگینی اونوتورجاسئنا حایرانلئق باقئشئ سرگیلییۇر. تکنۇلۇژی دە عاینن اویغارلئق آنلایئشئ باحثیندە اۇلدوغو گیبی آیرئجالئقلئ کیمی تۇپلوملار ألیندە، آیرئجالئقسئز تۇپلوملار عالەیهیندە قوللانئلماقتادئر.
چاغداش آنلایئشا گؤرە، باتئ اویغارلئغئنا ألشتیریسیز قاتئلان بو اویغارلئق قوروملارئندان کندی تۇپلوملارئنئن یاپئسئیلا چاتئشئپ چاتئشمادئغئنا باقمادان آلئنتئلار یاپان بو تۇپلوم آنجاق حایات حاققئ آلابیلمکتەدیر. عاکسی حالدە بیر تۇپلومون چاغئن بوگۆنکۆ سیاسال قۇشوللارئ ایچیندە بۇی ورمەسی زۇردور. اۆچۆنجۆ صئنئف تۇپلوم کاتگۇریلرینە سۇقولموش وە بو کاتگۇریلری بنیمسەین تۇپلوملار، دۇغال اۇلاراق بیرینجی صئنئف تۇپلوملارئن ایزلەیجیسی وە اۇنلارئن حیذمتچیلری دورومونا سۇقولموشتور. بیر کز حیذمتچی رۇلۆنۆ اۆستلنمەیەگؤرسۆن بیر تۇپلوم، بوندان سۇنرا اۇنا یاراشان أفندیلرینە صاداقاتلە حیذمت اۇلاجاقتئر.
مۇدرن تکنۇلۇژی چاغئ، سۇسیال وە سیاسال بونالئملارئن، هر تۆر سؤمۆرگەجیلیگین، اینانچ وە دۆشۆنجە ماحرومییتلرینین، بیرەیسل، تۇپلومسال، روحسال حاستالئقلارئن، جینایتکارلئقلارئن، فوحشون وە آنارشیزمین حارمان اۇلدوغو بیر چاغدئر. اینسانا کیشیلیگینی وە یارادئلئش اؤدەوینی، اینانچ وە دۆشۆنجە وریملرینی اونوتتوران وە اۇنو کندی ماددی دگرلرینین توتساقلئغئ آلتئندا ایستەدیگی یؤندە باسیط بیر گرچ گیبی قوللانان چاغئن، ینی دیریملرە حاضئرلانان تۇپلوملارئن واحیین قورتارئجئ سۇلوغویلا گلیشتیرەجگی بیر حسابلاشما قارشئسئندا، بیر ساوونو دایاناغئ بولابیلەجگی سؤیلنەمز.
چاغداش تکنۇلۇژی، عاقلئن سئنئرلارئنئ زۇرلایان بولوشلارئنئ اینسانئن حایرتی اؤنۆندە سرگیلەمکتەدیر. قالدئ کی تکنۇلۇژینین بو بولوشلارئ دا اینسان عاقلئنئن اۆرۆنلریدیر. اینسان کندی عاقلئنئن اۆرۆنلری قارشئسئندا عاقئل آلماز بیر حایرت سرگیلەمکتەدیر. اینسان، کندیسینە عاقئل گیبی أشسیز بیر نیعمتی قازاندئران آللاهئ یۆجلتمک وە اولولاماق یرینە، عاقلئن اۆرۆنلرینی یۆجلتمکتە وە اولولاماقتادئر. اینسان کندی ألییلە یاپتئقلارئنئن اؤنۆندە أگیلمکتە، یاپتئقلارئنا حیذمتە مەمور أدیلمکتەدیر. مۇدرن چاغدا دا جاهیلیە چاغئنداکی گیبی اینسان کندی یاپتئغئ پوتلارا تاپماقتادئر. چاغداش اۇلماق دەمک، بیر آنلامدا اینسانئن سایئسئز پوتلارئ اۇلماسئ دەمکتیر. اینسان، عاقئل یتیسینین حاققئنئ ورەبیلەجگی، کندی اۆرتتیکلرینین قولو اۇلمایاجاغئ، تکنۇلۇژییە کؤلە اۇلماقتان چئقئپ اۇنو کندی حایرئنا قوللانابیلەجگی، مۇدرن اویغارلئغئن پوتلارئ وە پوت قاوراملارئ قارشئسئندا کندیسینی قۇرویابیلەجگی بیر اینسان دۆزنینە گؤنۆل ورمک بۇرجوندادئر. چاغداش اویغارلئق بؤیلە بیر دۆزن فیکرینە قارشئ قایئدسئزدئر.
اینسانلئق بوگۆن سەوگینین، اینانجئن، بارئشئن، قاردشلیگین سوسوزلوغوندادئر. تمل ایشلەوینی ییتیرن چاغئمئزدا، اینسانلئق بو دگرلرین سرابئیلا اۇیالانماقتادئر. اینسانلئغئن سۇرونلارئنئ یانئتلاماق یرینە کرۇنیک حالە گتیرن مۇدرن اویغارلئق آنجاق ماثاللارا قۇنو اۇلان أسکی زامانلارئن ایلکل وە واحشی قاوغالارئنئ آنئمساتاجاق بیر ماهییت تاشئماقتادئر. شو قادار زاماندئر تۇپلوملارئمئز، بیر بونالئملار اویغارلئغئ اۇلان بو ایلکل اویغارلئغا آیاق اویدورما چاباسئ ایچریسیندەدیر. تۇپلوموموزا یؤن ورمەسی زۇرونلو تاریحسل، کۆلتۆرل یؤنتملری حافیفە آلان بیر دۆشۆنجە أگەمنلیگینی سۆردۆرمکتەدیر. چاغداشلئق هوەسلرییلە کندی اینانچ أورنیندن آیرئلان تۇپلوموموز، حالن ساغلئقلئ تۇپلومسال بۆتۆنلۆگە قاووشابیلمیش دگیلدیر.
بۆتۆن تۇپلومسال فلسفە وە دۆشۆن آقئملارئنئن، چاغئن، چاغداش اویغارلئغئن آنلامسئزلئغئنئن، بو چاغ اویغارلئغئنئن یالنئزجا بیر ماددی دگرلر دۆنیاسئ قورمایا چالئشتئغئنئ، اینسانلئغئن گلەجگینی بۆیۆک چاپتا چئقمازا سۇقتوغونو، اینسانلئغئن بو چاغئن گتیردیگی بونالئملاردان آنجاق دینی یا دا گلەنکسل اؤگرتیلرین ائشئغئیلا آیدئنلئغا چئقابیلەجگینی ائصرارلا اؤنردیگی گۆنۆمۆزدە، تۇپلوموموزون غاریب بیر باغنازلئقلا چاغداش سیستملرین حیمایەسی آلتئندا توتولماق ایستنمەسی، ایضاحئ گۆچ بیر اۇلغودور. چاغداش دۆشۆنجەنین بیلە بۆتۆنۆیلە اۇنایلامادئغئ وە قئیاسئیا ألشتیردیگی چاغداش تکنۇلۇژی وە اویغارلئق قوروملارئنئ، باتئ وە دۇغو تۇپلوملارئنئ بلیرلەین تمل یاپئ فارقلئلئقلارئنئ حسابا قاتمادان آلمامئز، حسابئ گۆچ وریلیر بیر یانلئش اۇلاراق قالاجاقتئر.
مۆسلۆمان تۇپلوملار اؤرنک، بۆیۆک بیر کۆلتۆر وە اویغارلئغئن واریثیدیر. اینسانئمئز، بو اؤرنک اویغارلئغئ قوران تۇپلومو ایسلام دۆشۆنجەسی وە اۇنون یابانجئلاشمایا قارشئ دیرنچلی قوروملارئیلا بلیرلەمیشتیر. بو بۆیۆک تاریحسل گرچگە قارشئن تۇپلوملارئمئزئن یاپئسئنئ کۇپیا اؤرنکلرلە آیاقتا توتمایا چالئشماق، یینە تاریحسل بیر بۆیۆک یانئلغئدئر. بیر تۇپلومون کۆلتۆر وە دۆشۆنجە وریملرینین یادسئنماسئ وە آشاغئلانماسئ دەمک، اۇ تۇپلومون کندیسینی یادسئماق وە آشاغئلاماق دەمکتیر.
بۆیۆک کۆلتۆر وە اویغارلئقلارئن بسینی، بۆیۆک وە اؤزگۆن دۆشۆنجە حارەکتلریدیر. بیر تۇپلوم، بۆیۆک دۆشۆنجە آتئلئملارئنئ چاغئن قۇشوللارئنا حاکیم اۇلماق صورتییلە کندی دۆشۆنۆرلری یۇلویلا حاضئرلایاجاقتئر. دۆشۆنۆرلریمیزی چاغئراجاق اۇلان دا آنئتسال بیر نیتەلیک تاشئیان ایسلام وریلریمیزدیر. اینانچ وە تاریح وریلرینین ائشئغئندا سچیلەجک بیر یؤنتملە، تۇپلوملارئمئزئن یاپئسئنئ ینیدن بلیرلەمک اؤدەویمیزدیر. باتئ اؤرنگی بیر تۇپلوم بیچیمیندە ائصرار أدیلدیگی سۆرەجە، سۆرن توتارسئزلئقلار وە یۇزلاشمالارئن اؤنۆنە گچیلەمەیەجکتیر. بیزیم ایچریسیندە یاشادئغئمئئز تۇپلومدا، تۇپلومون کندیسینە یابانجئلاشماسئ باتئلئلاشما ایلە باشلامئشتئر. باتئلئلاشما دۆشۆنجە حایاتئمئزدا ماتریالیست چهرەسییلە بلیرمیش وە اۇ چیزگیدە یۇل آلمئشتئر. بو آرادا ماتریالیزمین مارکسیزم ایچین أن ألوریشلی بیر اۇرتام اۇلدوغو حسابا قاتئلمامئشتئر. گۆنۆمۆزدە مۆسلۆمان تۇپلوملار، تمل قایغئلارئ اۇرتاق اۇلان چاغئن بوگۆنکۆ أکۇنۇمیک وە سیاسال دۆزنلرینین آچتئغئ یارالارئ سارما ساواشئندادئر.
بو آغئر قۇشوللار ایچیندە اینسانئمئز آنجاق تەوحیدی دۆشۆنجە چیزگیسیندە تۇپلومسال بیر دیریلیشی سلاملایاجاق ایمکانلارئ بولابیلەجکتیر. تەوحیدی دۆشۆنجە تملی ایمان وە ایسلام اۇلان بیر تئۇری وە پراتیکلر سیستمینین بۆتۆنۆدۆر. تۇپلومون تاریحسل اؤزلمی، بیر اینانچ تۇپلومو وە اۇنون اۆرۆنلری دۇغرولتوسوندادئر.
چاغئمئز اینسانئ، حانگی اؤگرتییە، حانگی کۆلتۆرە باغلئ بولونورسا بولونسون، کندی اؤزگۆن کۆلتۆر چەورەسیندن قۇپاراراق چاغداش کۆلتۆر دائیرەسی ایچیندە أریتمکتەدیر.
سەوگییی، صابرئ وە فداکارلئغئ، اوغراشلارئنا آزئق أتمیش حاقیقات اینسانئ، یر یۆزۆندە اینسانی بیر دۆزنی گرچکلشتیرەبیلمک ایچین هر شەیدن اؤنجە بۆتۆن ایچ وە دئش اؤگەلری وە أن چارپئجئ اؤرنکلرییلە ایسلامی دگرلرین بیچیملندیردیگی بیر تۇپلولوغو، بیر جماعاتی گرچکلشتیرمک زۇروندادئر.
ایبراهیم میللتینین قوشاقلار بۇیونجا سۆرۆپ گلن سارغئدئنئ وارلئقلارئنا ناقشەدنلر، هیچبیر بشری گۆجۆن مۆداحالەسینە ایعتیبار أتمکسیزین کندیلرینی گرچکلشتیرمک زۇروندادئرلار.
آتاسۇی مۆفتۆاۇغلو
دۆشۆنۆر-یازار
