- ایطاعاتی رسولە ایستەین آیتلر
اؤنجەکی بؤلۆملردە اینجەلنن بو آیتلر (رسولە ایطاعاتین ایستنمەسی) تابیع اۇلوناجاق یگانە قورئان اۇلدوغونو آچئقچا گؤسترمکتەدیر. ایطاعات أدیلەجک اۇلان دا اؤرنک آلئناجاق اۇلان دا (باشقا بیر سؤز وەیا کیتاب دگیل) آیتلری تبلیغ أدن رسولدۆر؛ یاعنی قورئان.
- سادەجە واحیە /قورئانا تابیع اۇلمایئ أمرەدن آیتلر
رسولوللاهئن دا سادەجە کندیسینە واحیەدیلن قورئانا تابیع اۇلدوغونو وە بیزلری دە تابیع اۇلدوغو بو واحی /قورئان ایلە اویاردئغئنئ (کندیسینە بؤیلە أمرەدیلدیگینی) اؤنجەکی بؤلۆمدە ایلگیلی آیتلر ائشئغئندا ایضاح أتمیشتیک. بو آیتلرە عیلاوەتن قورئانا تابیع اۇلمایئ أمرەدن باشقا آیتلر دە واردئر. بو آیتلر سۇروملو توتولاجاغئمئز قایناغئن سادەجە قورئان اۇلدوغونو، بو نیدنلە سادەجە قورئانا تابیع اۇلونماسئنئ وە اۇندان باشقا هرحانگی بیر سؤزە وەیا کیتابا تابیع اۇلونماماسئنئ أمرەدر. آما آعراف سورەسینین 2-نجی وە 3-نجۆ آیتلری بو دورومو اؤزل اۇلاراق شؤیلە بیلدیریۇر:
(بو) کیتاب سانا (اینسانلارئ) اویارمان وە اینسانلارا اؤگۆت ورمەن ایچین ایندیریلدی. آرتئق بو قۇنودا گؤگسۆندە بیر سئقئنتئ /شۆبهە اۇلماسئن. (أی مۆمینلر! سیز دە) راببینیزدن سیزە ایندیریلن (بو کیتابا /قورئانا) تابیع اۇلون. وە (ساقئن) اۇندان باشقا هیچبیر ولییە /اۇتۇریتەیە تابیع اۇلمایئن. (لاکین) چۇق آزئنئز بو اؤگۆدۆ توتیۇرسونوز. (آعراف سورەسی؛ 3-2)
بو آیتلە شونلار أمرەدیلیۇر:
1) قورئانا تابیع اۇلون،
2) اۇندان باشقا هیچبیر شەیە تابیع اۇلمایئن.
یاعنی “سادەجە قورئانا تابیع اۇلون!” بویرولیۇر. زیرا هم قورئانا هم باشقا شەیە تابیع اۇلوناماز. اۇلونمامالئدئر. بونا قوتساللئق قئلئفئ ایلە اؤنۆمۆزە گتیریلن آما قورئانا موتابئق اۇلمایان حادیثلر دە داحیلدیر. زیرا قورئانا موطابئق اۇلمایان هر شەی قورئاندان باشقا بیر سەیدیر. دەمک کی بیز مۆمینلر سادەجە قورئانئن أمرەتتیکلرینی اویغولامالئیئز. آللاهئن دگینمەدیگی شەیلری قورجالامامالئیئز. عاکسی حالدە اؤنجەکی اۆممتلرین باشئنا گلن موصیبتلر بیزیم دە باشئمئزا گلەبیلیر (باعضئ مۆسلۆمانلار ایچین بو موصیبتین گلمەدیگینی سؤیلەمک دە زۇردور). آللاە شؤیلە بویورور:
اۇنلار آللاهئن رئضاسئنئ ألدە أدەجگیز دییە بیزیم کندیلری ایچین اۇنایلامادئغئمئز بیر روهبانلئق اویدوردولار. بونو اۇنلارا بیز فارض قئلمادئق. اۇنلار بونو کندی کندیلرینە فارض قئلدئلار. آما بونا دا اویامادئلار. بیز دە آرالارئندان اینانانلارا اؤدۆللرینی وردیک. لاکین چۇقلارئ یۇلدان چئقمئشتئر. (حادید سورەسی؛ 27)
قورئاندان باشقا هیچبیر سؤزە (حسیثە) ایعتیبار أدیلمەمەسی گرکتیگینی بیلدیرن شو آیتلر دە تابیع اۇلوناجاق تک قایناغئن سادەجە قورئان اۇلدوغونو بیلدیریر:
ایشتە سانا اۇقودوغوموز بونلار؛ آللاهئن گرچک آیتلریدیر. آرتئق اۇنلار آللاەتان وە اۇنون بو آیتلریندن سۇنرا حانگی سؤزە /حادیثە ایناناجاقلار؟ تۆم ایفتیراجئ گۆناهکارلارئن وای حالینە! (جاثیە سورەسی؛ 7-6)
آرتئق بوندان (قورئاندان) سۇنرا حانگی حادیثە / سؤزە ایناناجاقلار؟ (مۆرسلات سورەسی؛ 50)
شو آیتلر دە تابیع اۇلوناجاق أن گۆزل وە یگانە سؤزۆن قورئان اۇلدوغونو بیلدیرمکتەدیر:
طاغوتا قوللوق أتمکتن قاچئنان وە آللاها یؤنلنلرە مۆژدەلر اۇلسون. بنیم (اۇ موواححید-موحلیص) قوللارئمئ مۆژدەلە! اۇنلار کی (تۆم) سؤزلری وە (سۇنرا دا) أن گۆزلینە اویارلار. ایشتە اۇنلار، آللاهئن دۇغرو یۇلا ایلتتیگی کیمسەلردیر. وە (گرچک) عاقئل چاحیبلری دە اۇنلاردئر. (زۆمر سورەسی؛ 18-17)
آللاە سؤزلرین أن گۆزلینی (أن گۆزل حادیثی) بیربیرییلە بنزشن، توتارلئ /آهنکلی وە اۆپرەرک اۇقونان بیر کیتاب حالیندە ایندیردی. راببینە سایغئ /حاشییت دویانلار اۇنو اۇقویوب دینلەرکن دریلری اۆرپریر. سۇنرا دریلری وە قالبلری آللاهئ آنماقلا یاتئشئر. ایشتە بو (کیتاب) بیر هیدایتتیر (دۇغرو یۇل گؤستریجیدیر). دیلەین کیمسەیی آللاە اۇنونلا دۇغرو یۇلا ایلتیر. ساپان کیمسەیە ایسە آللاە هیدایت أتمز. (زۆمر سورەسی؛ 23)
عاذاب آنسئزئن وە سیز فارقئندا دگیلکن باشئنئزا گلمەدن اؤنجە راببینیزدن سیزە ایندیریلنین أن گۆزلینە (قورئانا) تابیع اۇلون. (زۆمر سورەسی؛ 55)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە آللاە تعالا، قورئان آیتلرینی “أن گۆزل حادیث” اۇلاراق تاعریف أتمکتەدیر. دەمک کی تابیع اۇلوناجاق أن گۆزل حادیثلر رسول موحاممدین حادیثلری اۇلان قورئان آیتلریدیر. بیر باشقا ایفادە ایلە سؤیلەرسک، گرچک “قودسی حادیثلر” سادەجە قورئان آیتلریندن عیبارتتیر. اۆستەلیک بو حادیثلرین (آیتلرین) سادەجە ماعناسئ دگیل، هم ماعناسئ هم لافظئ آللاها عائیدتیر. آما بەیانئ دا رسولە عائیدتیر. اینسانلئق عالمی بو حادیثلری (آیتلری) رسولۆن آغزئندان ایشیتمیشتیر. یاعنی بو حادیثلرین بیلفیعیل رسولۆن آغزئندان چئقتئغئ وە واحیە دایالئ اۇلدوغو کسیندیر. ایلاهی قۇروما آلتئندادئر وە ایچیندە دە هیچبیر شۆبهە، چلیشکی یۇقتور.
- سۇروملولوغو قورئانلا سئنئرلایان آیتلر
آشاغئدا ذیکرەدیلن باعضئ آیتلر سۇروملولوغون سادەجە قورئان ایلە سئنئرلئ اۇلدوغونو، قئیامت گۆنۆ باشقا بیر قایناقتان حسابا چکیلمەیەجگیمیزی (سادەجە قورئاندان سۇروملو توتولاجاغئمئزئ) عیلاوە بیر دلیلە ایحتیاج بئراقمایاجاق شکیلدە بیزە بیلدیرمکتەدیر.
ایشتە بو (قورئان)، بیزیم ایندیردیگیمیز مۆبارک بیر کیتابتئر. اۇنا اویون وە آللاەتان قۇرقون. اومولور کی مرحامت اۇلونورسونوز. (اۇنو سیزە ایندیردیک کی:) “کیتاب، سادەجە بیزدن اۇنجەکی ایکی تۇپلولوغا (یاهودی وە حئریستیانلارا) ایندیریلدی. بیز ایسە اۇنلارئن اۇقوماسئندان حابرسیزدیک.” دەمەیەسینیز (دییە). یاحود؛ “بیزە دە بیر کیتاب ایندیریلسەیدی دە بیز دە اۇنلاردان داحا چۇق دۇغرو یۇلدا اۇلوردوق،” دەمەیەسینیز (دییە). (أنعام سورەسی؛ 157-155)
دەمک کی قورئان، آحیرتتە بیر ماعذرتیمیز بولونماسئن دییە بیزە گؤندریلمیش اۇلان بیر کیتابتئر. قورئانئن گؤندریلمەمیش اۇلماسئنئ ماعذرت اۇلاراق بەیان أدەبیلەجک ایدییسک (قورئان گلدیگینە گؤرە آرتئق بؤیلە بیر ماعذرتیمیز یۇق دەمکتیر)، قورئانئن ایچیندە بولونمایان بیر بیلگی نیدنییلە دە ماعذرتیمیز اۇلابیلیر دەمکتیر. قورئاندا بولونان بیلگیلردن سۇروملو اۇلدوغوموزو بیلدیرن بو آیت، آللاهئن قورئاندا بولونمایان بیر بیلگیدن دۇلایئ بیزی یۆکۆملۆ توتمایاجاغئنئ، یاعنی قورئان ایلە بیزە اولاشمایان بیر بیلگیدن دۇلایئ آحیرتتە حسابا چکیلمەیەجگیمیزی گؤسترن کسین بیر دلیل دگیل دە نەدیر؟ ایلاهی عادالتی گرگی آللاە، کیتابئندا بولونمایان بیر بیلگی نیدنییلە بیزی حسابا چکمەیەجکتیر. قۇنو ایلە ایلگیلی بیر باشقا آیت شؤیلەدیر:
أی ایمان أدنلر! آچئقلاندئغئ زامان حۇشونوزا گیتمەیەجک (اۆزۆلەجگینیز) شەیلری سۇرمایئن. أگر قورئان ایندیریلیرکن سۇرارسانئز اۇنلار سیزە آچئقلانئر (وە اۆزۆلۆرسۆنۆز). (قورئاندا آچئقلانمادئغئنا گؤرە آللاە اۇنلارئ عاففەتمیشتیر (قورئاندا آچئقلانمایان بو شەیلردن سۇروملو دگیلسینیز). آللاە چۇق باغئشلایئجئ وە چۇق یومشاق داوراناندئر. (مائیدە سورەسی؛ 101)
