قورئان، آیتلری یینە کندی ایچیندەکی آیتلرلە آچئقلانان بیر کیتابتئر. بو چۇق سورەدە قۇنولار تافصیلاتلئ آیتلرلە وە حاتتا تۆرلۆ تۆرلۆ میثاللرلە آچئقلانئر وە بؤلۆمۆن سۇنوندا؛ “باق، ایشتە بیز آیتلریمیزی بؤیلە آچئقلئیۇروز!” بویرولور. مثەلا باعضئ اؤرنکلر شؤیلەدیر:
ایشتە بیز عاقلئنئ قوللانان بیر تۇپلوم ایچین آیتلریمیزی بؤیلە آچئقلئیۇروز. (روم سورەسی؛ 28)
ایشتە بیز دۆشۆنن بیر تۇپلوم ایچین آیتلریمیزی بؤیلە آچئقلئیۇروز. (یونوس سورەسی؛ 24)
باق (گؤر) کی، آیتلریمیزی ناسئل (صارراف گیبی) اینجەدن اینجەیە آچئقلئیۇروز، بلکی دۆشۆنۆرسۆنۆز. (أنعام سورەسی؛ 65)
بیز بیلن بیر تۇپلوم ایچین آیتلریمیزی -ایشتە بؤیلە- تافصیلاتلئ بیچیمدە آچئقلادئق. (أنعام سورەسی؛ 97)
بیز آنلایان بیر تۇپلوم ایچین آیتلریمیزی ایشتە بؤیلە تافصیلاتلئ بیچیمدە آچئقلادئق. (أنعام سورەسی؛ 98)
بیز دۆشۆنن بیر تۇپلوم ایچین آیتلریمیزی -ایشتە بؤیلە- تافصیلاتلئ بیچیمدە آچئقلادئق. (أنعام سورەسی؛ 126)
بیز بیلن بیر تۇپلوم ایچین آیتلریمیزی ایشتە بؤیلە آچئقلئیۇروز. (تەوبە سورەسی؛ 11)
بیز تۆم بو میثاللری اینسانلارا وریۇروز آما اۇنلارئ بیلنلردن باشقاسئ عاقئلەتمز (دۆشۆنمز). (عانکبوت سورەسی؛ 43)
شو بیر گرچک کی، بیز بو قورئاندا اینسانلار ایچین هر تۆرلۆ میثالی ورەرک آچئقلامالاردا بولوندوق. فاقاط -تۆم بونلارا راغمن- تارتئشمایا أن چۇق دۆشکۆن اۇلان وارلئق اینساندئر. (کهف سورەسی؛ 54)
شو بیر گرچک کی، بیز بو قورئاندا هر تۆرلۆ میثالی ورەرک اینسانلارا آچئقلاما یاپتئق. بونا راغمن اینسانلارئن چۇغو کۆفۆردە دیرندی. (ایسرا سورەسی؛ 89)
شو بیر گرچک کی، اینسانلار اؤگۆت آلسئن دییە تۆم بونلارئ آراسئندا چشیتلی شکیللردە آنلاتتئق (آچئقلادئق). بونا راغمن اینسانلارئن چۇغو کۆفۆردە دیرندی. (فورقان سورەسی؛ 50)
یوقارئداکی بو آیتلر بیلدیریلن آحکام ایلە ایلگیلی باعضئ آچئقلامالار وە قۇنویلا ایلگیلی باعضئ میثاللر وریلدیکتن سۇنرا ذیکرەدیلیر. بؤیلەجە آچئقلامایا وورغو یاپئلمئش اۇلور. آنجاق سادەجە بو شکیلدەکی بؤلۆملر دگیل، قورئانئن تامامئ آچئقلامالار وە اؤرنکلرلە دۇلودور.
سادەجە قورئاندان سۇروملویوز
قورئانئن هرکس ایچین باغلایئجئ بیر کیتاب اۇلدوغو، تۆم مۆسلۆمانلار طارافئندان قابول أدیلیر. بو قۇنودا ایتتیفاق واردئر. لاکین قورئاندان باشقا بیر کیتاب وەیا سؤزدن (مثەلا حادیثلردن) سۇروملو اۇلوپ اۇلمادئغئمئز قۇنوسوندا ایحتیلاف واردئر. بو قۇنودا مۆسلۆمانلارئن ذیهنی جیددی بیچیمدە قارئشئقتئر. اۇیسا بیز مۆمینلر قورئاندان باشقا بیر سؤز وەیا کیتابتان حسابا چکیلمەیەجگیز. قورئان بو دورومو (سادەجە قورئاندان سۇروملو توتولاجاغئمئزئ وە اۇندان باشقا بیر شەیدن حسابا چکیلمەیەجگیمیزی) غایت نت بیچیمدە بیزە بیلدیرمکتەدیر. بو دورومو بیلدیرن آیتلری شو تاصنیف آلتئندا اینجەلەیەبیلیریز:
- رسولە ایطاعاتی أمرەدن آیتلر،
- سادەجە قورئانا تابیع اۇلمایئ أمرەدن آیتلر،
- سۇروملولوغو قورئانلا سئنئرلایان آیتلر،
- قورئاندان حسابا چکیلەجگیمیزی بیلدیرن آیتلر،
- ایلاهی عادالت وە “تکلیفی ما لا یوطاق” آیتلری،
- قورئانا عیلاوە یاپئلامایاجاغئنئ بیلدیرن آیتلر.
- ایطاعاتی رسولە ایستەین آیتلر
اؤنجەکی بؤلۆملردە اینجەلنن بو آیتلر (رسولە ایطاعاتین ایستنمەسی) تابیع اۇلوناجاق یگانە قورئان اۇلدوغونو آچئقچا گؤسترمکتەدیر. ایطاعات أدیلەجک اۇلان دا اؤرنک آلئناجاق اۇلان دا (باشقا بیر سؤز وەیا کیتاب دگیل) آیتلری تبلیغ أدن رسولدۆر؛ یاعنی قورئان.
- سادەجە واحیە /قورئانا تابیع اۇلمایئ أمرەدن آیتلر
رسولوللاهئن دا سادەجە کندیسینە واحیەدیلن قورئانا تابیع اۇلدوغونو وە بیزلری دە تابیع اۇلدوغو بو واحی /قورئان ایلە اویاردئغئنئ (کندیسینە بؤیلە أمرەدیلدیگینی) اؤنجەکی بؤلۆمدە ایلگیلی آیتلر ائشئغئندا ایضاح أتمیشتیک. بو آیتلرە عیلاوەتن قورئانا تابیع اۇلمایئ أمرەدن باشقا آیتلر دە واردئر. بو آیتلر سۇروملو توتولاجاغئمئز قایناغئن سادەجە قورئان اۇلدوغونو، بو نیدنلە سادەجە قورئانا تابیع اۇلونماسئنئ وە اۇندان باشقا هرحانگی بیر سؤزە وەیا کیتابا تابیع اۇلونماماسئنئ أمرەدر. آما آعراف سورەسینین 2-نجی وە 3-نجۆ آیتلری بو دورومو اؤزل اۇلاراق شؤیلە بیلدیریۇر:
(بو) کیتاب سانا (اینسانلارئ) اویارمان وە اینسانلارا اؤگۆت ورمەن ایچین ایندیریلدی. آرتئق بو قۇنودا گؤگسۆندە بیر سئقئنتئ /شۆبهە اۇلماسئن. (أی مۆمینلر! سیز دە) راببینیزدن سیزە ایندیریلن (بو کیتابا /قورئانا) تابیع اۇلون. وە (ساقئن) اۇندان باشقا هیچبیر ولییە /اۇتۇریتەیە تابیع اۇلمایئن. (لاکین) چۇق آزئنئز بو اؤگۆدۆ توتیۇرسونوز. (آعراف سورەسی؛ 2-3)
