بیزیم بو اؤنریمیزی تاطبیق أدن بیر اینسانئن نامازئ ایلە نامازلارئمئز آراسئندا رکعات سایئلارئ باقئمئندان هرحانگی بیر فارقلئلئق اۇلابیلیر می؟ مثەلا بو اینسانئن آقشام نامازئنئ 3 رکعات دگیل دە 2 رکعات وەیا 4 رکعات قئلما ایحتیمالی وار مئدئر؟ وەیا اؤگلە نامازئنئ 4 دگیل دە 2 رکعات قئلابیلیر می؟ ألبتتە کی قئلاماز. تابیع اۇلدوغو جماعات قاچ رکعات قئلارسا (نە قادار رۆکوع أدرسە) اۇ اینسان دا اۇ قادار رۆکوع أدەجکتیر. پکی بو اینسان، حانگی بیلگییە دایاناراق رکعات سایئلارئنئ اؤگرنمیش وە نامازلارئنئ داحا ایلک آندان ایعتیبارن عاینئ بیزیم گیبی قئلمئشتئر؟ عیلمیحاللرە باقاراق مئ؟ حادیثلرلە می؟ یۇقسا سادەجە قورئانئن أمری (فۇرمۆلۆ) ایلە می؟
قورئان، رکعات سایئلارئنئ یوقارئداکی آیتلە (فۇرمۆللە) دۆزنلەمیشتیر. آنجاق رکعات سایئلارئ ایلە ایلگیلی قورئانداکی بیلگی سادەجە بو آیتلە سئنئرلئ دگیلدیر. آللاە تعالا شؤیلە بویورماقتادئر:
وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِينًا ﴿۱۰۱﴾ وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُوا حِذْرَكُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا ﴿۱۰۲﴾ فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلَاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا ﴿۱۰۳﴾ (سورة الإسراء)
یر یۆزۆندە سفرە چئقتئغئنئزدا کافیرلرین سیزە بیر کؤتۆلۆک یاپاجاغئندان قۇرقارسانئز نامازئ قئسالتمانئزدا سیزە بیر وبال یۇقتور. قوشقوسوز کافیرلر سیزین آپآچئق دۆشمانئنئزدئر. سن اۇنلارئن آراسئندا بولونوپ دا اۇنلارا ناماز قئلدئردئغئندا ایچلریندن بیر قئسمئ سنینلە برابر نامازا دورسون. سیلاحلارئنئ دا یانلارئنا آلسئنلار. بونلار سجدەیە واردئغئندا دیگر بیر قئسمئ آرقانئزدا بکلەسین. سۇنرا اۇ ناماز قئلمامئش اۇلان دیگر قئسئم گلسین سنینلە برابر (بیر رکعات) قئلسئنلار وە ایحتیاطلئ بولونسونلار، سیلاحلارئنئ یانلارئنا آلسئنلار. کافیرلر آرزو أدرلر کی، سیلاحلارئنئزدان وە أشیانئزدان بیر غافیل اۇلسانئز دا سیزە آنی بیر باسقئن یاپسالار. أگر سیزە یاغمور گیبی بیر أذییت أریشیر وەیا حاستا اۇلورسانئز سیلاحلارئنئزئ بئراقمانئزدا بیر وبال یۇقتور. بونونلا برابر ایحتیاطئ ألدن بئراقمایئن. قوشقوسوز آللاە کافیرلرە آلچالتئجئ بیر عاذاب حاضئرلامئشتئر. اۇ قۇرقولو زاماندا نامازئ قئلدئنئز مئ؛ گرک آیاقتا، گرک اۇتورورکن وە گرک یانلارئنئز اۆزەریندە حپ آللاهئن ذیکرەدین. قۇرقودان قورتولدوغونوزدا نامازئ تام أرکانئ ایلە قئلئن. چۆنکی ناماز مۆمینلر ایچین واقیتلری سئنئرلئ اۇلان بیر فارضدئر. (نیسا سورەسی؛ 101-103)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە کافیرلرلە یاپئلان زۇرلو بیر ساواش أثناسئندا بیلە (حاتتا بؤیلە بیر ساواش أثناسئندا حاستا اۇلونسا بیلە) نامازلارئن أرتەلنمەسینە مۆساعادە أدیلمەمیشتیر. قئسالتئلاراق دا اۇلسا أن آز بیر رکعات ناماز أمرەدیلمیشتیر. آیتتە بیر رکعات اۇلاراق قئلئنان ناماز ایچین “قئسالتئلمئش ناماز” دەنیلدیگینە گؤرە (سفریلیکتە) ایکی رکعات قئلئنان ناماز تام قئلئنمئش دەمکتیر. اۇ حالدە (آیتتە هرحانگی بیر واقیتتن باحثەدیلمەدیگینە گؤرە) تۆم نامازلارئن رکعات سایئسئ أن آز ایکی اۇلمالئدئر.
اؤزتلە سؤیلەمک گرکیرسە، قورئانئن ایچیندە رسیملی ناماز حۇجاسئ کیتابچالارئندان بیلە داحا چۇق دتای /بیلگی وە (حاتتا اویغولامالئ /جانلئ) گؤرسل مالزمەلر واردئر( قورئانئن یؤنلندیردیگی مۆتواتیر تاطبیقاتتا). بو گؤرسل مالزمە واردئر (قورئانئن یؤنلندیردیگی مۆتواتیر تاطبیقاتتا). بو گؤرسل مالزمە عاصئرلاردان بری گۆنۆن بۇش واقتیندە تۇپلوجا (جماعات حالیندە) ناماز قئلان مۆمینلرین گؤرۆنتۆ وە حارەکتلریدیر. قورئان، نامازلارئن قئلئنما بیچیمی ایچین تاعبیری جائیزسە مۆمینلرین بو اویغولاماسئنا “لینک” وریۇر وە نامازئن قئلئنما بیچیمینی /رکعاتلارئنئ بو اویغولامادان اؤگرنین دییۇر.
دەمک کی نامازلارئن رکعات سایئسئ قورئاندا مەوجودتور. بو سایئلار، هم بو آیتین ائشئغئندا هم دە داحا اؤنجە ایضاح أتتیگیمیز “مۆتواتیر تاطبیقات فۇرمۆلۆ” ایلە قورئاندان ألدە أدیلمیش اۇلور. بو نۇقطادا شؤیلە بیر سۇرو عاقلا گلەبیلیر: نامازلارئن رکعات سایئلارئنئ ایلک بلیرلەین کیمدیر؟ آللاە تعالا مئ؟ رسولوللاە مئ؟
بو سۇرولار، گنلدە قورئاندا رکعات سایئلارئنئن بولونمادئغئ وە بونلارئن قورئان دئشئندا گلن واحیلر سایەسیندە رسولوللاە طارافئندان تانظیم أدیلدیگی اؤن یارغئسئ ایلە سۇرولور. بو سۇرویا گنیش ایضاحلار أشلیگیندە بو بؤلۆمدە جواب وریلەجکتیر. آما اؤزت اۇلاراق همن بلیرتەلیم کی، رکعات سایئلارئنئ بلیرلەین ألبتتە کی آللاە تعالادئر. چۆنکی رسولۆن رکعات سایئلارئنئ وەیا باشقا هرحانگی بیر ناماز رۆکنۆنۆ دۆزنلەمە یتکیسی یۇقتور. بو یتکی عیبادت أدنە (عابید) دگیل، سادەجە وە سادەجە عیبادت أدیلنە (ماعبود) عائید اۇلان بیر یتکیدیر. رسول ایسە ماعبود دگیل، عابیدتیر (قول).
آللاە تعالا رکعات سایئلارئ ایلە بیلگییی رسولۆنە قورئان دئشئ واحییلە دە ایلتمیش دگیلدیر. رسول، باعضئ حوصوصلاردا قورئان دئشئ واحیە موحاطاب اۇلموش اۇلابیلیر. آما رسولۆن بو شکیلدە گتیردیگی هرحانگی بیر آحکام (بیزی یۆکۆملۆ قئلان حۆکۆملر) اۇلمامئشتئر. چۆنکی بیزیم یۆکۆملۆ اۇلدوغوموز آحکام “قورئاندئر”. آللاە تعالا قورئانا داحیل أدیلمەین قۇنولاردان بیزی موعاف توتتوغونو بیلدیرمیشتیر. دۇلایئسئیلا رکعات سایئلارئنئن قورئانا دایانمادئغئنئ (قورئان دئشئ بیلگیلرلە گلدیگینی) سؤیلەینلر “فارض نامازلارداکی رکعات سایئلارئنئن باغلایئجئ اۇلمادئغئنئ” ایددیعا أتمیش اۇلورلار. بو ایددیعایئ دیلە گتیرنلرە قارشئ بیریلری دە شونو سؤیلەیەبیلیر: “مادم کی رکعات سایئلارئ قورئاندا یۇقتور دییۇرسونوز، اۇ زامان نامازلارئن رکعات سایئلارئندا بیر زۇرونلولوق دا یۇق دەمکتیر. بو دورومدا ایستەین ایستەدیگی گیبی ناماز قئلابیلیر، حاتتا تۆم نامازلار بیر رکعات اۇلاراق بیلە قئلئنابیلیر. چۆنکی نامازلا ایلگیلی قورئانئن فارض قئلدئغئ تۆم رۆکۆنلری (قئیام، قئرائات، رۆکوع، سجدە وس.) بیر رکعاتا سئغدئرابیلیۇروز. قورئان بونلارئ فارض قئلیۇر آما رکعات سایئلارئ ایچین بیر شارط قۇشمویۇر، دەمک کی نامازلار بیر رکعات اۇلاراق دا قئلئنابیلیر…”
“رکعات سایئلارئ قورئانا دایانمئیۇر” دیەنلر، موحتملن یوقارئداکی بو سؤزلرە دە ایعتیراض أدر وە دەرلر کی؛ “حایئر، رکعات سایئلارئ قورئانا دایانمئیۇر اۇلسا بیلە دگیشتیرلەمز، هر نامازئن رکعات سایئسئ بللیدیر وە ثابیتتیر. بونلار آصلا دگیشتیریلەمز، بونلارئ دگیشتیرمەیە قالقانلار آللاها حساب ورەجکلردیر، وس.” اۇنلار بو ایعتیراضلارئندا حاقلئدئرلار. لاکین بو دورومدا شو سۇرویا جواب ورمەسی گرکیر: “آللاە؛ ‘قورئاندا باحثەدیلمەین قۇنولاردان سیزی موعاف توتیۇروم، اۇنلاردان حسابا چکیلمەیەجکسینیز،’ بویوریۇر. آما قورئاندا بولونمایان رکعات سایئلارئندان حسابا چکیلەجگیز! نیدن؟
بو چلیشکینین اۇرتادان قالقماسئ ایچین، یا رکعات سایئلارئنئن قورئانا دایاندئغئنئ سؤیلەملی یا دا (دایانمئیۇر دییۇرساق) رکعات سایئلارئنئن موطلاق اۇلمادئغئنئ قابول أتملیییز. بیز رکعات سایئلارئنئن قورئانا دایاندئغئنئ وە موطلاق اۇلدوغونو دۆشۆنیۇروز. نتیجەدە رسولوللاە دا نامازلارئنئ بیزیم گیبی قورئانا تابیع اۇلاراق یاعنی “رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە رۆکوع أدەرک” أدا أتمیشتیر. یاعنی دیگر تۆم ناماز آحکامئ گیبی رکعات سایئلارئ دا رسولوللاە قورئان ایلە بیلدیریلمیشتیر. بیز دە بو بیلگیلری قورئاندان اؤگرنیۇر وە فارقئندا اۇلمادان (مۆتواتیر تاطبیقاتا تابیع اۇلاراق) تاطبیق أدیۇروز. بو نیدنلە بیزیم مۆتواتیر تاطبیقاتا تابیع اۇلاراق قئلدئغئمئز نامازلار ایچیندە وار اۇلان آما قورئاندا بولونمایان هرحانگی بیر ناماز شارطئ /رۆکنۆ یۇقتور. آما اویغولامایئ مۆتواتیر تاطبیقاتتان گؤرەرک اؤگرندیگیمیز ایچین بونو (آصئل قایناغئن قورئان اۇلدوغونو) بیلمییۇروز. بو قۇنوداکی شو اؤرنکلر قۇنویو داحا ایی ایضاح أدەجک نیتەلیکتەدیر:
مثەلا قئیامدا ایکن أللریمیزی نیدن اؤندن باغلئیۇروز؟ چۆنکی قورئان حض. مریەم باغلامئندا حپیمیزە نامازدا ایکن سایغئ ایلە آیاقتا دورمایئ (قونوت یاپمایئ) أمرەتمیشتیر:
يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ ﴿۴۳﴾ (سورة آل عمران)
“أی مریەم! راببینە قونوت یاپ وە سجدەیە قاپان وە رۆکوع أدنلرلە بیرلیکتە رۆکوع أت” (أمرەتمیشتی). (آلی عیمران سورەسی؛ 43)
رسولوللاە، ایشتە قورئانئن بو أمرینی یرینە گتیرمک ایچین نامازدا ایکن أللرینی اؤندن باغلامئش وە بؤیلەجە راببیمیزین قارشئسئندا سایغئ ایلە قئیام أتمیشتیر. چۆنکی آیاقتا ایکن أللری اؤندن باغلاماق (أل پنچە دورماق) تۆم تۇپلوملاردا سایغئ گؤسترگەسی اۇلاراق قابول أدیلیر.
بنزەر شکیلدە رۆکوع وە سجدە أثناسئندا یاپتئغئمئز تسبیحلر دە قورئانئن شو أمیرلرینی یرینە گتیرمک ایچیندیر:
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى ﴿۱﴾ (سورة الأعلی)
راببینین یۆجە ایسمینی تسبیح أت! (آعلا سورەسی؛ 1)
فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ ﴿۹۶﴾ (سورة الواقعة)
راببینی یۆجە ایسمی ایلە تسبیح أت! (واقئعا سورەسی؛ 96)
ایشتە بیز، رۆکوع وە سجدە أثناسئندا بو (وە بنزەر دیگر) آیتلرە دایاناراق “سبحان ربی العظیم” وە “سبحان ربی الأعلی” دییۇروز. رۆکوعدان دۇغرولورکن وە دۇغرولونجا سؤیلەدیگیمیز “سمع اللە لمن حمدە” وە “ربنا لک الحمد” ایفادەلرینی دە شو آیتین أمرینی یرینە گتیرمک ایچین اۇقوروز:
فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ ﴿۹۸﴾ (سورة الحجر)
راببینی حامد ایلە تسبیع أت وە سجدە أدنلردن اۇل! (حیجر سورەسی؛ 98)
