مۇدرن چاغدا اینسانئن سۆرکلی قارشئلاشتئغئ أن چۇق آشینا اۇلدوغو، أن چۇق ایچلی دئشلئ اۇلدوغو شەی هر حالدە بونالئم اۇلسا گرکتیر. بونلارئن یالنئزجا اینسان دا دگیلدیر. سۇسیال وە سیاسال سیستملر وە دۆزنلر، أکۇنۇمیک سیستملر وە دۆزنلر دە، آغئر بیر بونالئملا قارشئ قارشئیادئر. گیدەرک حایاتئن بۆتۆن کسیملرینە یایئلان بونالئم، آصلئندا سیستملرین دۇغاسئندان قایناقلانماقتادئر. اینسانئن دۇغاسئنداکی نیتەلیکلرلە بشری سیستملرین دۇغاسئنداکی نیتەلیکلر بیر تۆرلۆ بۆتۆنلشتیریلمەمیشتیر.
اینسانی بۆتۆن دیسیپلینلری یئقان وە یرینە ینی بیر دیسیپلین قۇیامایان مۇدرن چاغ، یالنئزجا ماتریالیزمین رنگینە بۆرۆنمۆشتۆر. چاغئن ماتریالیست پۇلیتیکالارلا بۆتۆنلشمەسی اینسانلا چاتئشماسئنا نیدن اۇلماقتادئر. بوگۆن گرک کاپیتالیزم وە گرکسە مارکسیزم کندیلرینی مۇدرنیزمە اویارلاما غایرتی ایچریسیندەدیر. بیربیرلرینە آیقئرئ نیتەلیکلر تاشئسالار دا بو أکۇنۇمیک سیستملر اینسانا سالت أکۇنۇمی آچئسئندان باقما نۇقطاسئندا بیرلشمکتەدیر. ایکی سیستمین اینسانلئق اۇلغوسونو یالنئزجا أکۇنۇمیک بۇیوتلاردان عیبارت سایماسئ، اینسانئ أشیالاشتئرمئش وە أشیایا توتساق بیر نۇقطایا گتیرمیشتیر.
اۇرتایا چئقئشئندا أکۇنۇمیک گرکسینمەلرین تمل نیدن اۇلدوغو کاپیتالیست وە مارکسیست دۆزنلرە ماتریالیزم آنالئق أتمکتەدیر. گرک مارکسیزمین وە گرکسە کاپیتالیزمین تئۇریدە اؤن گؤردۆگۆ اؤزگۆرلۆک، پراتیکتە أشیانئن ألیندە وە اینسان ضارارئنا ایشلەمکتەدیر. اینسانئن توتساقلئغئنا یۇل آچان دا أشیانئن سۇرومسوز وە سئنئرسئز اؤزگۆرلۆگۆدۆر. أشیانئن أشیا یارارئنا اۇلان بو بیلینچسیز اؤزگۆرلۆگۆ اۆرتیمە گۆچ وە سۆرعات وریرکن اینسان بونا آیاق اویدوراماماقتادئر. اۆرتیمدەکی بو دنگەسیزلیک نیدنییلە اینسانئن گرکسینمەلری یاپای بیر بیچیمدە آرتتئرئلماقتا، أشیانئن سیحیرلی آلبنیسی ایسراف وە کۇنفۇرا قاپئ آرالاماقتادئر. ماددی دۆزن گرگی أشیا توتساقلئغئنئ قانئقسایان اینسان، اۇلاناقلارئنئن ألوردیگی اؤلچۆلر ایچیندە أشیا دۆزنینە یرلشمکتەدیر. اینسانئن بۆتۆن دویغو وە داورانئشلارئنئ، اؤزلملرینی وە قارارلارئنئ بلیرلەین شەی نەرەدەیسە أشیا میتی اۇلموشتور. اینسان، گۆنۆمۆزدە کیشیلیگینی أشیایا بۇرچلودور.
گۆنۆمۆزدەکی تۇپلومسال قارماشادا أشیایا صاحیب اۇلانلا اۇلمایان آراسئندا، أشیایلا بۆتۆنلشن ایلە بۆتۆنلشمەین آراسئندا دریندن سۆرن بیر چاتئشما واردئر. أشیا دۆزنی، اینسانئ أشیا اۆرتیمیندەکی آرتئشا پارالل بیر تۆکتیمە دۆزن گرگی زۇرلاماقتادئر. صئنئفلارئن بیربیرلرینە باقئشتاکی اؤفکەلری دە بو زۇرلامانئن اۇرتایا چئقاردئغئ بیر اویومسوزلوقتور. مۇدرن تۇپلوم دۆزنیندە أشیالار ایحتیاجلارا گؤرە دگیل، ایحتیاجلار اۆرتیلن أشیالارا گؤرە بلیرلنمکتەدیر.
چاغداش أکۇنۇمیک سیستملر آلدئغئ بۆتۆن اؤنلملرە قارشئن اینسانئ تاطمین أدەمەمکتەدیر. تکنۇلۇژی آرتان اینسان گرکسینمەلرینە وە حئرصلارئنا جواب ورەمەمکتەدیر. بۆتۆن أکۇنۇمیک سیستملرین دە کندی ایچلریندە بۇیوتلارئ قاباران سۇرونلارئ واردئر. أکۇنۇمیلر اینسانا قاناعاتکارلئغئ، لۆکس وە ایسرافتان ساقئنمایئ، حلال وە حارام اۇلانئ اؤگرتمەمکتەدیر. بونون عاکسینە حئرصئ، ایسرافئ، لۆکسۆ گیدەرک دۆشمانلئغا دؤنۆشن رقابتی، حاقسئزلئغئ، اینسانئ یانئلتان رکلام وە پرۇپاگاندا قوروملارئنئ تاحریک أتمکتە وە بسلەمکتەدیر. چاغداش أکۇنۇمیک سیستم اینسانئ، اینسان عالەیهیندە قوللاندئغئ بیر مکانیزمایا قوربان أتمکتەدیر.
قاوغا أشیا چاغئنئن، أشیا آدئنا قاوغاسئدئر. اینسانئن سایغئنلئغئ ییتتیکچە، أشیانئن سایغئنلئغئ آرتماقتادئر. اینسان أن جانحئراش ساواشئمئنئ أشیا ایچین ورمکتەدیر. اینسان ایلک کز أشیانئن أورنینە گؤزلرینی آچماقتا وە یینە اۇنون أندیشەلرییلە یاشامئنئ سۆردۆرمکتەدیر. اینسانئن أن بۆیۆک توتقولارلا صاحیب اۇلمایئ آماچلادئغئ، اوغروندا عؤمرۆنۆ فدایا حاضئر اۇلدوغو شەی حالینە گلمیشتیر أشیا. پوت حالینە گلمیش بیر أشیا بیلگیسی ایچیندە اینسان وارلئغئنئ دا آنجاق أشیا ایلە ایدراک أدەبیلیۇر. اینسان أشیایا حاکیمییتی اؤلچۆسۆندە تۇپلومسال بیر ایشلەو قازانیۇر. ذیهینلری وە یۆرکلری أشیانئن ایشغالی آلتئندا اۇلان اینسانلار آنجاق أشیا ایلە اۇنورلانابیلیۇر. گۆنۆمۆزدە اینسانئن حایرانلئقلا ایزلەدیگی تک شەی أشیانئن دۆنیاسئدئر.
أشیالاشما بۆتۆن اینسانلئغئن بونالئمئنا یۇل آچماقتادئر. أشیالاشمانئن آرتان باسقئسئ أورنین هر یؤرەسیندە هر آن بۆیۆک چاپتا پاتلامالارا نیدن اۇلماقتادئر. بونلار بیلینچسیز وە آنلامسئز ایلک تپکیلردیر. تپکی، بیلینچ وە آنلام قازاندئغئندا اینسانلئق أشیا توتساقلئغئنا وداع أدەجکتیر. بونون ایچین دە اینسان وە اینسانلئق، کندیسینە اؤزگۆرلۆگۆنۆ گری ورەجک اینانچ وە دۆشۆنجە دیسیپلینلرینە موحتاجتئر.
اینسانئ أشیانئن یؤنتیمینە ورن مۇدرنیزم وە اۇنون باشارئلئ اویغولایئجئلارئ کاپیتالیزم وە مارکسیزم أن ایلری دؤنملریندە بیلە اینسانا یاقلاشما اۇلاناغئ بولامامئشتئر. دۆندن بوگۆنە یاپتئغئ، اینسانئ یۆجلتن وە اۇنورلاندئران موطلاق دگرلر دۆزنینە یابانجئلاشتئرماق اۇلموشتور. ماددی دۆزنلرین اینسانئ، أشیا دۆزنینین اینسانئدئر. اۇنون أن ایلری سەوداسئ أشیایا اولاشماقتا سۇموتلاشئر. أشیا توتقوسو اینسانئن بۆتۆن توتقولارئنئن یرینی دۇلدورماقتادئر. یالنئزجا ماددی دگرلری أساس آلان چاغداش تۇپلومسال دۆزنلردە بوگۆن دۆزن گرگی اۇرتایا چئقان تۇپلومسال ساپقئنلئقلار اینسانلئق تاریحینین بنزەرینی مۆشاهدە أتمەدیگی بیر بۇیوتا اولاشمئشتئر. مۇدرنیزم بۆتۆن بو ساپقئنلئقلارئ ایچینە سیندیرەبیلەجک بیر بۆنیەیە صاحیبتیر. گؤرۆنۆردە بۆتۆن ساپقئنلئقلار مۇدرنیزمین حیمایەسی آلتئندا یاشاماقتادئر.
اینسانئن سئقئنتئلارئنئن کؤکنیندە یرلشن أشیا تؤرەسینی بۇزماق، اینسان ایچین سۇیلو بیر اوغراش اۇلمالئدئر. أشیا ماددە اینسانئنئن کانسریدیر.
تەوحید دۆشۆنجەسینین باغلئلارئ اۇلاراق سۇروملولوغوموز، چاغا وە اینسانلئغا اینسانئن أشیایا أگەمن اۇلابیلەجگی بیر دۆزن بیلدیریسینی سونماقتئر. تەوحید دۆشۆنجەسی کندی باغلئلارئنا، کندیلری ایچین سەویپ ایستەدیکلرینی، باشقالارئ ایچین سەویپ ایستەمە أردمینی قازاندئرماقتادئر.
اینسان تەوحید دۆشۆنجەسینین یۆکسلتتیگی بیلدیرییە دیققات کسیلمک بۇرجوندادئر. اینسان دۇغوملا بیرلیکتە حایاتئ، حایاتلا بیرلیکتە أشیایئ، أشیا ایلە بیرلیکتە بۆتۆن بیر کائیناتئ وە نیهایت اؤلۆمۆ آنجاق ایسلام ایلە ایضاح أدەبیلەجکتیر. چۆنکی بۆتۆن بونلار اؤنجەلردە قارارلاشتئرئلمئش بیر نیظام اۆزەرە، آللاهئن قۇیدوغو بیر نیظام اۆزەرە، بیربیرلرییلە ایچتن بیر بۆتۆنلۆک ساغلایاراق وار اۇلاگلن اۇلغولاردئر.
أشیالاشان اینسانئن حازین سرۆونی قۇنوسوندا نیهایی سؤز، اینسانئن وە اینسانلئغئن گۆونجەسی، قوتلو ایسلام اؤگرتیسینیندیر.
اینسانئن اینسان عالەیهینە سۇنوچلانان بوگۆنکۆ تاشقئنلئغئنئ وە سۇسیال دۆزنلری فسادا بۇغان آزغئن وە سئنئر تانئماز ایسراف أگیلیملرینی باستئرمایا هیچبیر بشری دۆزنینین طاقات گتیرەمەدیگی نیجە زاماندئر مۆشاهدە أدیلەگلن گرچکلر آراسئندادئر.
آتاسۇی مۆفتۆاۇغلو
دۆشۆنۆر-یازار
