حاق تعالا آیرئ آیرئ یاراتئلمامئزداکی حیکمتی شو شکیلدە واحی أتمیشتیر:
أی اینسانلئق (عائیلەسی)! ألبت سیزی بیر أرکک وە بیر دیشیدن یاراتان بیزیز؛ دەرکن سیزی قاویملر وە قابیلەلر حالینە گتیردیک کی تانئشابیلەسینیز. ألبت آللاە قاتئندا أن اۆستۆنۆنۆز، اۇنا قارشئ سۇروملولوق بیلینجی أن اۆستۆن اۇلانئدئر. (حوجورات سورەسی؛ 13)
حوجورات سورەسینین 10-نجو آیتیندە مۆمینلرین قاردش اۇلدوغو ایفادە أدیلەرک اینسانلئقتا أشیتلیک ایلکەسی گتیریلمکتەدیر. اۆستۆنلۆگۆن تاقوا ایلە اۇلدوغو نت بیر شکیلدە ایعلان أدیلمیشتیر.
بو دورومدا فارقلئلئقلار، اینسانلئق عائیلەسینین وە عائیلە قورومونون اۇلوشماسئندا اۆستۆنلۆک گؤسترگەسینە دگیل، تانئشما گرکچەسی اۇلماقتادئر.
قادئن وە أرکک فارقلئ یاراتئلمئشلاردئر. پسیکۇلۇژیک وە فیزیۇلۇژیک فارقلئلئقلارئ واردئر.
شۆبهەسیز بو فارقلئلئقلار نە اۆستۆنلۆک نە دە گۆچ گؤسترگەسیدیر.
بو فارقلئلئقلارئ وە سۇروملولوقلارئنئ بیلنلر وە اۆستۆنلۆک یارئشئنئ تاقوایلا قازانماق ایستەینلر ایچیندیر.
بشر حایاتئنئن دوامئ ایچین بۆیۆک اؤنم عارض أدن أولیلیک، مۆسلۆمان ایچین آللاهئن رئضاسئنئ قازانمایا وسیلە اۇلمالئدئر.
حاق تعالا شؤیلە بویورور:
هیچ اییلیکلە کؤتۆلۆک عاینئ سەویەدە اۇلور مو؟ سن کؤتۆلۆگۆ اییلیکلە سالئور! اۇ زامان سنینلە آراسئندا دۆشمانلئق بولونان کیمسە، سانا جاندان بیر دۇست اۇلووریر. (فوصصیلت سورەسی؛ 42)
بیر مۆسلۆمان هر شەیدن أوول بو ماقصادلا، ایحلاصلئ وە حالیص نیەتلە أولیلیگە یاقلاشمالئدئر. داعوتیندە کندیسینە یاردئمجئ وە أش اۇلاجاق کیشی ایلە أولنمەیی آرزولامالئدئر. أش سچیمیندە آحلاقئ وە یاشایئشئ اؤنم عارض أتملیدیر.
گۆنۆمۆزدەکی أولیلیکلر حایاتئن طابیعی شارطلارئنا اویولاراق وە نفسین بیر تاقئم ایحتیاجلارئنئ قارشئلاماق آماجئیلا اۇلدوغوندان دۇلایئ بیرچۇق پرۇبلم اۇلوشموشتور.
حض. موحاممدین (ص) أولیلیکلرینە باقارساق، فارقلئ أولیلیکلریندە داعوت وە آقرابالئق باغلارئنئ قووتلندیرمک ایچین اۇلموشتور.
پەیغامبر أفندیمیزین بۆتۆن أولیلیکلریندە ایجتیماعی بیر حیکمت وە ماصلاحات گؤز اؤنۆندە بولوندورموشتور. اۇ دا، قالبلری کندیسینە وە ایسلاما ائسئندئرماق، قابیلەلری آقرابالئق باغئ قوراراق أطرافئندا تۇپلاماق، کندیسینە وە ایسلاما یاردئمجئ قئلماقتئر.
ماعلومدور کی، اینسان بیر قابیلەدن وەیا بیر عاشیرتتن أولندیگی زامان، اۇنون ایلە اۇ قابیلە وەیا عاشیرت آراسئندا بیر یاقئنلئق مەیدانا گلیر. بو دا، طابیعی اۇلاراق اۇنلارئ اۇ اینسانئن یاردئمئنا قۇشتوراجاقتئر.
عابدوللاە بین عامر، پەیغامبریمیزین شؤیلە بویوردوغونو آنلاتئیۇر:
“آللاە مرحامتلی اۇلانلارا راحمتلە موعاملە أدر. سیزلر یریۆزۆندەکیلرە مرحامتلی اۇلون کی، گؤکتەکیلر دە سیزە راحمت أتسینلر. راحیم (آقرابالئق باغئ) راحماندان بیر باغدئر. کیم اۇنو قۇرورسا آللاە اۇنونلا (راحمت باغئنئ) قورار. کیم اۇنو قۇپارئرسا، آللاە دا اۇندان (راحمت باغئنئ) قۇپارئر.” (تیرمیذی)
اۇ زامان حایاتئمئزدا اؤلچۆ اۇلمالئدئر. بیر بالانس عایارئ شارطتئر. دنگە قورولمادئغئ آندا یئقئلمایا ماحکوم اۇلاجاقتئر.
اؤلچۆ، دنگە، بالانس عایارئ = قورئانئ کریم
سیزی یاراتتئم، حانگینیز داحا گۆزل عامل ایشلەیەسینیز دییە… (مۆلک سورەسی؛ 2)
حایاتئن ایمتیحان اۇلماسئنئ دنگەدە توتان حاقیقات: “اؤلۆم وە حایاتتئر“.
حایاتتا سو اۇلمازسا اۇلمازلارئنداندئر. سویون اۇلوشوموندا هیدرۇژن وە اۇکسیژنین دنگەلی اۇلماسئ گرکیر.
عاقلئ وە قالبی دنگەلی قوللانماق؛ اینسانئ موتلو أدن بیر اۇلغودور.
مۆمین اینسان اۇلماق اینسانئ حوضورلو قئلار. بونا دا آنجاق آللاهئن یاراتتئغئ کائینات کیتابئنئ وە آللاهئن ایندیردیگی واحی ایلە برابر اۇقوماقتئر.
عائیلە؛ قادئن وە أرککتن اۇلوشور. عائیلە حایاتئنداکی دنگە: حاقلارئن قارشئلئقلئ بیلینمەسی وە بیربیرلرینین حاقلارئنا تجاوۆز أدیلمەمەسیدیر.
“سیزین أن حایئرلئنئز عائیلەسینە أن چۇق حایئرلئ اۇلانئنئزدئر. بن عائیلەسینە قارشئ سیزین أن حایئرلئنئزئم.” (ایبنی ماجە) چاغرئسئنا قولاق ورمک وە اۇنون گیبی یاشاماقتئر.
… اۇنلار سیزین ألبیسەنیز، سیز دە اۇنلارئن ألبیسەلریسینیز… (باقارا سورەسی؛ 187)
أشلر آراسئندا فارقلئلئقلار نە قادار اۇلورسا اۇلسون اؤنملی اۇلان؛ اؤرنکلری نبی-رسوللرە اویماق، سۇروملولوقلارئنئن فارقئندا اۇلماق وە حایئردا یارئشماقتئر.
آسیە تۆرکان – عائیلە دانئشمانئ
