مۇنۇتۇنلاشما بیر حایاتئن ایچیندە زامان نە دە چابوق آقئپ گیدییۇردو. أشی اۇنا هیچ یاردئم أتمییۇر، سئرتئنداکی آغئر یۆکۆ هیچ پایلاشمئیۇردو. أوە گلینجە تلەویزیۇنون کومانداسئنئ آلئیۇر، هر شەیین آیاغئنا گلمەسینی بکلییۇردو. حالبوکی کندیسی دە أن آز اۇنون قادار آغئر چالئشئیۇردو. نیهایتیندە اۇ دا أرکک ایشی یاپئیۇردو…
کیم بیلیر قاچ گنچ، آننەسی طارافئندان بو شکیلدە یؤنلندیریلمیشتی. بو شکیلدە کندی أزیکلیگینین گۆناهئنئ یاوروسوندان چئقارتمئشتئ. کیم بیلیر داحا قاچ قئز بو شکیلدە أرکگینە دۆشمان اۇلاراق بۆیۆتۆلەجکتی. بو یاشانان نە ایلک نە دە سۇن آجئ حایات حیکایەسی اۇلاجاقتئ.
آننەیی بو دۆشۆنجەیە سۇقان بەیلرە می، قئزلارئنئ أکۇنۇمیک اؤزگۆر اۇل دیەرک بۆیۆتۆپ أوە سئغدئرتمایان آننەلرە می یۇقسا اوجوز ایشچییە صاحیب اۇلما غایرتی ایچیندە اۇلان، قادئنئ متاع گیبی قوللاناراق مۇدرن بیر کؤلە حالینە گتیرن تۇپلوما مئ قئزمالئیدئق. یۇقسا عاقلئنئ قوللانمایان وە قوللانمایئ دا ایستەمەین، أسکیتمەدن آتتئغئ قئیافتلرینین وە أشیالارئنئن أسیری اۇلان حانئملارا مئ؟
یا دا؛ حپ آتالارئنئن دینلرینی حاق دین دییە آنلاتان، آللاهئن دینیندن حابرسیز، اۆچ بش آیت أزبرلەییپ آصلئ آستارئ اۇلمایان حیکایەلرلە میللتین قافاسئنئ قارئشتئران وە جننتتن تاپو داغئتان دین تۆججارلارئنا مئ؟ تک سۇروملو توتولاجاغئمئز قورئانئ کریمی آنلامازسئنئز، ساقئن اۇقومایئن، دیەرک بیرچۇق ریتۆئل قۇیاراق اوزاقلاشتئران، بشر اؤرنک اۇلان، حاطا یاپان نبییە “عیصمت” واصفئنئ ورەرک آصلا حاطا یاپتئرتمایان، یاپتئقلارئنا “زللـە” دیەرک اؤرنگیمیزی اؤلدۆرن حۇجالارا مئ؟
تکنۇلۇژینین آلتئندا أزیلمیش، مۇدرن تۇپلومون ایستکلی کؤلەلری، نە زامان بو کؤلەلیکتن قورتولوپ، حوضور بولما یری اۇلان بو دۆنیاداکی حوضور یری اۇلان جننت میثالی أولرینە گیدەجکلر؟
نە زامان آللاهئن دینینە سارئلئپ، أودە ایقتیدار یارئشئنا سۇن وریپ، قاوواملئق گؤرەوینی أرککلرە ورەجکلر؟
نە زامان بو قاوواملئق گؤرەوینە طالیب اۇلاجاق أرکک گیبی أرککلر یتیشەجک؟
نە زامان أشینین گتیردیگینە شۆکرەدیپ، ألحامدۆلیللاە دیەبیلەجک حوضور قایناغئ صالیحا أشلر اۇلاجاق؟
دویغولارئنئن، هوا وە هوەسین، ماقامئن، کاریەرین، تکنۇلۇژینین، أشیانئن، قئیافتین، پارانئن کؤلەسی اۇلان آصلا حۆر اۇلاماز. حۆر اۇلماق دەمک سۇروملولوق صاحیبی اۇلمایا آدای اۇلماق دەمکتیر. حایاتئنا فارقئندالئق قاتمایئ ایستەیەرک اؤزل اۇلمایئ ایستەمک دەمکتیر.
بوندان دۇلایئ جنابئ حاق اؤزل اۇلماق وە اؤزل قالماق ایستەینلرە قادئن ماعناسئندا اۇلان نیسا سورەسینین ایلک آیتیندە شو شکیلدە سسلنیر:
أی اینسانلار! سیزی تک بیر اؤزدن یاراتان، اۇندان دا أشینی وار أدن وە هر ایکیسیندن دە بیرچۇق أرکک، قادئن اۆرتن راببینیزە قارشئ سۇروملولوغونوزون بیلینجیندە اۇلون! (نیسا سورەسی؛ 1)
قادئنئن دا أرکگین دە عاینئ اؤزدن یاراتئلماسئ، راببینە سۇروملولوقتا عاینئ اۇلماسئنئ گرکتیریر. عاقلئ اۇلان هرکس بیلیر. آغرئلارئنئ، سئقئنتئلارئنئ، زۇرلوقلارئنئ، سەوینچلرینی، موتلولوقلارئنئ، هیەجانلارئنئ حپ کندیسی یاشار. یاپتئقلارئنئن قارشئلئغئنئ کندیسی آلئر، مزارا یالنئز گیدر وە حسابئنئ دا یالنئز وریر.
دوروم اۇلدوقچا آچئقتئر. گؤرۆنن کؤیە قئلاووزا گرک یۇقتور. اینسانلئق بونالئمدادئر. بو بونالئمدان قورتولوش دا یالنئز اینسانئن کندی ألیندەدیر. کیمسە کیمسە ایچین هیچبیر شەی یاپاماماقتادئر. حیات اینسانا جنابئ حاققئن سونموش اۇلدوغو بیر فئرصاتتئر. فئرصاتلار دا دگرلندیرمک ایچیندیر. دگرلندیریلمەین هر فئرصات دا اینسانا پیشمانلئق ورەجکتیر.
ایکینجی شانسئ اۇلمایان ایمتیحانئن ایچیندە اۇلدوغونون فارقئندا اۇلانلار، بو فئرصاتئ دگرلندیرمک ایچین ألیندن گلنی یاپماق زۇروندادئر.
هر نە یەدیگینی، نە ایچتیگینی، نە گییدیگینی بیلن، پاراسئنئن وە گلەجگینین حسابئنئ یاپان؛ بونون فارقئندادئر. آصلئندا حایاتا دگر قاتان دا بو فارقئندالئقتئر. هیچ کیمسە گۆدۆلەجک بیر قۇیون دگیلدیر. کارئنئ وە ضارارئنئ أن گۆزل حساب أدن دە کندیسیدیر. أودە حسابئنئ ایی یاپانلار چارشئیا گلدیکلریندە قاندئرئلمازلار. “أودەکی حساب چارشئیا اویماز” تاعبیری آنجاق حسابئنئ ایی یاپامایانلارئن سئغئندئقلارئ ماعذرتتیر. یاپماق ایستەمەین وە یانئلانلار ایچین هر زامان ماعذرتلر واردئر.
حاصئلئ کلام؛ کیشی کندیندن سۇروملودور. لاکین بو سۇروملولوغو سادەجە کندینی باغلاماماقتادئر. اینسانئن أتکیلنن وە أتکیلەین بیر ماحلوق اۇلدوغو دا حسابا قاتئلئرسا اییلیکتە دە کؤتۆلۆکتە دە أتکیلەر وە أتکیلنەبیلیر. نە موتلو اۇ کیمسە کی؛ اییلیکتن أتکیلنن، کؤتۆلۆکتن اوزاق دوران وە اییلیکتە أتکیلی اۇلوپ اؤرنک اۇلان وە کؤتۆلۆکتن اوزاق دوردوراندئر.
نیتەکیم حاق تعالا شؤیلە بویورموشتور:
کیم ایی ایشتە آراجئلئق أدرسە اۇنون دا اۇ ایشتن بیر ناصیبی اۇلور. کیم کؤتۆ بیر ایشە آراجئلئق أدرسە اۇنون دا اۇندان بیر پایئ اۇلور. آللاە هر شەیین قارشئلئغئنئ وریجیدیر. (نیسا سورەسی؛ 85)
آللاە رسولۆ (ص) بویوردولار کی؛ “ایسلامدا ایی بیر چئغئر آچان کیمسەیە، بونون ثوابئ واردئر. اۇ چئغئردا یۆرۆینلرین ثوابئندان دا کندیسینە وریلیر. فاقاط اۇنلارئن ثوابئندان هیچبیر شەی أکسیلمز. هر کیم دە ایسلامدا کؤتۆ بیر چئغئر آچارسا، اۇ کیشییە اۇنون گۆناهئ واردئر. اۇ کؤتۆ چئغئردا یۆرۆینلرین گۆناهئندان دا اۇنا پای آیرئلئر. فاقاط اۇنلارئن گۆناهئندان دا هیچبیر شەی أکسیلمز.” (مۆسلیم)
مرحوم محمد عاکیف بو دورومو نە گۆزل ایفادە أتمیشتیر:
“قانایان بیر یارا گؤردۆم مۆ یانار تا جیگریم،
اۇنو دیندیرمک ایچین قامچئ یەریم، چیفتە یەریم،
آدام آلدئرما گچ گیت دیەمم آلدئرئرئم،
چیگنەریم، چیگنەریم حاققئ توتار قالدئرئرئم.
آسیە تۆرکان – عائیلە دانئشمانئ
