اؤزتلە ایسلام؛ “اینسانلئغئن” آحلاقی، أکۇنۇمیک، سیاسی، بیرەیسل وس. یاشانتئلارئنئ دۆزنە قۇیان یاشام بیچیمینین آدئدئر، بؤلۆنمە وە پارچالانما قابول أتمز. آللاهئن قۇیدوغو حۆکۆملری قابول أتمەینلر، بگنمەینلر؛ یرینە کیمین حۆکۆملرینی قۇییۇرلارسا، اۇ کیشییی آللاها اۇرتاق قۇشیۇرلار. آللاەتان باشقا ایلاە آرئیۇرلار دەمکتیر.
“قاهرۇلسون شریعات” سؤیلمی
“شریعات” کلیمەسی جاثیە سورەسینین 18-نجی آیتیندە گچمکتەدیر. آیت شؤیلەدیر:
ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۱۸﴾ (سورة الجاثیة)
سۇنرا سنی، ایش وە یؤنتیمدە بیر شریعات (بیر یۇل)، یؤنتیم اۆزەرینە قۇیدوق. آرتئق اۇنا اوی! بیلمەینلرین کەییفلری آردئنجا گیتمە! (جاثیە سورەسی؛ 18)
“تەدەوە ایسلام آنسیکلۇپدیسی” شریعات کلیمەسی حاققئندا شو بیلگییی وریر:
“شریعات”؛ ایسلاما عائید دینی، آحلاقی وە حوقوقی حۆکۆملر بۆتۆنۆ آنلامئندا بیر تریمدیر. سؤزلۆکتە؛ “بیر یؤنە دۇغرو آچئلاراق اوزایئپ گیتمک، آچئق اۇلماق، آچئق حالە گتیرمک” آنلاملارئنداکی “شرع” کؤکۆندن تۆرەین شریعات (چۇغولو؛ شراییع) وە شیرعات کلیمەلری “اینسانلارئن یا دا حایوانلارئن سو ایچتیگی، آچئقتا اۇلان وە کسیلمەین آقارسو، بو سویا گیدن یۇللار” ماعنالارئنا گلمکتەدیر. “ش-ر-ع” کؤکۆندن تۆرەین ایسیم وە فیعیللر، حادیثلردە وە صاحابە سؤزلریندە کؤک آنلاملارئنا باغلئ شکیلدە سئقچا گچتیگی گیبی “شریعات” کلیمەسی وە چۇغولو ایسلامئن ایعتیقادی وە عاملی حۆکۆملرینی باعضن تک تک، باعضن دە بیر بۆتۆن حالیندە ایفادە أدەجک بیچیمدە قوللانئلماقتادئر.
تانئم وە قوللانئمئندان آنلاشئلاجاغئ اۆزەرە شریعات، ایسلام آحکامئنئ ایفادە أتمکتەدیر. گۆنۆمۆزدە “قاهرۇلسون شریعات” دیەن باعضئلارئ بیلەرک، باعضئلارئ دا بیلمەیەرک ایسلاما حاقارت أدیپ دینیمیزی آشاغئلاماقتادئر. شریعاتئ بیلمەین یا دا بو قاورامئن آصئل آنلامئنئ ایسلام قارشئتلارئندان اؤگرنن بیلگیسیز مۆسلۆمانلار، ماعالأسف کندی دینینە حاقارت أدر حالە گلمیشلردیر. شریعات قاورامئ اؤیلەسینە چارپئتئلمئش وە یۇزلاشتئرئلمئشتئر کی، بو قاورامئ قۇنوشماق بیلە جسارت ایستەر حالە گلمیشتیر. شریعات دەنیلینجە عاقلا؛ قان، واحشت، دایاتما وە زۇربالئغئن گلمەسی ایچین چالئشان شر اۇداقلارئ بۆیۆک اؤلچۆدە باشارئلئ اۇلموشلاردئر. آنجاق مۆسلۆمانلار، ایسلامئ دۇغرو یاشادئقچا بو چارپئق آلغئیئ اۇرتادان قالدئراجاقتئر.
شریعاتئن یانلئش آنلاشئلماسئندا تک سوچلو دین قارشئتلارئ دگیلدیر. ایسلامئ چارپئق یاشایان، عالیملرین گۆنۆمۆزە حیطاب أتمەین گچمیش فتوالارئنئ حالا یاشاما غایرتیندە اۇلان، ماثاللارئ منقئبەلری دین دییە آنلاتان وە ایسلامئ سادەجە “جزا وریپ آسئپ کسن” بیر دین اۇلاراق گؤسترن مۆسلۆمانلار دا ماعصوم سایئلمازلار. دیندن نفرت أدنلر عاجابا نەلری گؤردۆلر دە نفرت أدیۇرلار؟ مۆسلۆمانلار کندی دینینی نە قادار ساغلئقلئ بیلیپ یاشئیۇرلار؟ اینسانلارئن شریعاتتان قاچماسئنا وە بو کلیمەیی اؤجۆ گیبی گؤرمەسینە نیدن اۇلانلار، عاجابا بیزلر میییز؟ ایسلامئ یاشاما وە تبلیغ أتمە نۇقطاسئندا کندی یانلئشلارئمئزئ نە قادار گؤرەبیلیۇروز؟ بیز دینیمیزی کؤتۆ یاشارساق سۇنرا دا بو کؤتۆلۆگۆ “شریعات أمری” دییە آنلاتئرساق؛ “ترؤر فارضدئر، ترؤر ایسلامداندئر” دەرسک؛ اینسانلار دۇغال اۇلاراق تپکی ورمەیەجکلر می؟ بۆتۆن بو سۇرولارئ دۆرۆستچە یانئتلامالئیئز.
“قورئان حۆکمۆ، شریعاتئن گرگی” دیەرک یاپتئغئمئز قۇرقونچ ایشلری، مۆسلۆمانلارئن یانلئشلارئنئ؛ ایسلام قارشئتلارئ، ایسلامئن تا کندیسییمیش گیبی گؤستردیلر وە دینیمیزی تانئمایان جاهیل کیتلەلری “ایسلاما قارشئ اؤرگۆتلەدیلر”. مۆسلۆمانلارئن یانلئشلارئنئ قورئانا مال أدن شەیطانی ذیهنییتین اۇلوشماسئندا أن أتکیلی فاکتؤر، ماعالأسف مۆسلۆمانلارئن یانلئش اویغولاماسئ اۇلموشتور. “قاهرۇلسون شریعات” دیەنین حۆکمۆنۆ قۇنوشمادان اؤنجە، بو سؤزۆ سؤیلتنلرین حۆکمۆ نەدیر؛ اؤنجە بونو سۇرمالئیئز.
مۆسلۆمان ایسمی تاشئدئغئ حالدە شریعاتئ کؤتۆلەینلری همن تکفیر أدیپ دئشلاماق، آصلا دۇغرو دگیلدیر. ایتیپ دئشلاماق قۇلایدئر آنجاق بو شکیلدە اۇلوملو نتیجەلرە اولاشئلاماز. صابئرلا دینیمیزین گۆزللیکلرینی آنلاتئپ چارپئتمالارا قارشئ اینسانلارئ بیلینچلندیرملیییز. مۆسلۆمانلارئن یانلئشلارئنئ قورئان ائشئغئندا گۆندم یاپئپ اۆممتچە اؤز ألشتیری یاپمالئیئز. بو شکیلدە هر شەی دگیشمەسە بیلە چۇق شەی دگیشەجکتیر.
سؤزۆ بو نۇقطادا عالی رئضا دمیرجان حۇجامئزا بئراقمایئ اویغون گؤریۇروز:
“شریعاتئمئز؛ ایمانی، ایقتیصادی، ایجتیماعی (سۇسیال)، حوقوقی وە آحلاقی یاپئسئیلا بیر بۆتۆن اۇلاراق اینجەلندیگی زامان آچئقچا گؤرۆلەجکتیر کی:
1) شریعاتئمئزدا بیلیم وە تکنیگە قارشئ چئقان قارانلئق بیر توتوجولوق یۇقتور. بیلیمی؛ ایسلامئن حایاتئ وە مۆمینین سەوگیلیسی قئلان موطلاق بیر گلیشیم آنلایئشئ وە یارئشئ واردئر.
2) شریعاتئمئزدا بابادان اۇغولا اینتیقال أدن فرد وە زۆمرە ایستیبدادئ یۇقتور. موطلاق حاکیمییتی آللاەتا وە رسولدە، قایئدلئ شارطلئ أگەمنلیگی دە اینسانلاردا گؤرن؛ یؤنتیمی عادالت، لیاقات وە شورا (سچیم) یؤنتمییلە سچیلەجک وە حالقئ، حالق آدئنا یؤنتەجک وە حالقا قارشئ سۇروملو اۇلاجاق کیشیلرە ورن بیر سیاسی دۆزن واردئر.
3) شریعاتئمئزدا قادئنا حاق وە حۆررییت تانئمایان قاتئ دۇگمالار یۇقتور. اۇنو؛ قئز چۇجوغو، أش وە آنا اۇلاراق یۆجلتن، بیر جمعییت میعمارئ اۇلاراق دگرلندیرن، روحی وە فیزیکی یاپئسئنداکی ظرافتتن اؤتۆرۆ دە اؤزل بیر ایلگی وە شفقاتا لایئق گؤرن دۆستورلار واردئر.
4) شریعاتئمئزدا قادئنئ زەوجەلیک وە آنالئق یوموشوندان قۇپارماق؛ بۆرۇدا، فابریکادا وە رکلام ایشلریندە سؤمۆرمک؛ شهوتپرستلرە پشکش چکمک وە چئقارلارا آلت أتمک ایستەین ظالیم فردلرە، گریجی وە گریلتیجی دۆزنلرە قارشئ؛ اۇنو أو مرکزلی تۇپلوم حایاتئ ایلە قۇرویان قوراللار واردئر. اؤزل شارطلارئ ایچیندە قۇجایا، قادئنا هم دە یارغئیا بۇشاما حاققئ ورن اینسان اۇنورونا سایغئلئ بۇشاما /بۇشانما یاسالارئ واردئر.
5) شریعاتئمئزدا أمپریالیستلرین وە موتلو آزئنلئغئن ایقتیصادی سؤمۆرۆلرینە بۇیون أگدیریجی، صابرئ وە قاناعاتئ اؤگۆتلەین یاسالار یۇقتور. ظولۆم وە سؤمۆرۆ قارشئسئندا عیبادت عاشقئیلا کۆکرەمەیی، ایسلامی موحتواسئیلا “سۇسیال عادالتی” فیعیلن گرچکلشتیرمەیی، فرد اۇلاراق دا مشروع قازانچلارلا یتینمەیی أمرەدن دگیشمز قوراللار واردئر.
6) شریعاتئمئزدا “یاقان، یئقان” جیهاد اۆلکۆسۆ یۇقتور. اینانچلارا وە یاشاما باسقئ یۇقتور. اینسان دۇغاسئیلا اؤرتۆشن ایسلاما چاغرئ، کۆلتۆرل أتکینلیکلرلە سکۆلریزمدن ساقئندئرما واردئر. یالنئزجا حاقلار وە حۆررییتلرە قارشئ سیلاح قوللانانلارا، أمپریالیست ایشغالجئلارا وە قوللاندئغئ ترؤریست اؤرگۆتلرە قارشئ سیلاحئ اؤنرن جیهاد یوموشو واردئر.
7) شریعاتئمئزدا اینسانی أردملرلە چلیشن جزا یاسالارئ یۇقتور. شاحئص وە تۇپلوم حاقلارئنئ، فردی گۆونی وە سۇسیال دۆزنی آنارشیست، ظالیم وە آحلاقسئز فرد أمللرینە یاغمالاتمایان، سوچون جینسینە گؤرە جزایئ ایچرن وە بۆتۆنۆیلە عادالت اۇلان قوراللار واردئر.
8) شریعاتئمئزدا دۇنوق دینی مراسیملر یۇقتور. عاقلئن، قالبین وە بدنین ایشتیراک أتتیگی، حوضور ورن، ماددی حایاتئن یکنساقلئغئنئ گیدرن، عاشق وە وجد یۆکلۆ، سۇسیال فایدالارئ بۆیۆک عیبادتلر واردئر.
9) شریعاتئمئزدا حایاتئن جانلئلئغئنئ گیدرن وە گلەجگە یؤنەلیک أمللری کؤرلتن فلجلی حایات تلاققیلری، گۆچ وە گیریفت بویروقلار وە یاساقلار یۇقتور. حایاتئ سەودیرن، یاشاما آرزولارئنئ قووتلندیرن، وار اۇلما عاشقئنئ آحیرتە ایمانلا أبدیلشتیرن بیر اینانچ سیستمی وە فئطراتلا قایناشان سادە، سەویملی، قۇلای، ماعقول وە لۆزوملو وجیبەلر واردئر.
فاقاط شریعاتئ تانئتامایان وە گرچک بیر شریعات اینسانئ اۇلمانئن اؤرنگینی ورەمەینلر؛ سۇروملو دگیل میدیر؟ پک طابیعیدیر کی سۇروملودور. آنجاق بو مسئولییتی روحوندا دویان، اۇموزلارئندا تاشئیان حاقیقی شریعات اینسانئ نەرەدە؟
یالنئز؛ حاققا یار اۇلان، گۆزلە سەودالانان، دۇغرویو آرزولایان شریعات اینسانئ نەرەدە؟ أریشیلمز اۆستۆنلۆکلە حایات یاسالارئنئ ایحتیوا أدن عازیز شریعاتئ، قورئان وە سۆننت بیلگیسیندن یۇقسون جاهیل کیشی؛ ناسئل تانئتابیلیر؟ پکی گۆزل اۇلان شریعاتئ، اۇنون گۆزللیکلرییلە دۇنانامایان چیرکین شریعات اینسانلارئ؛ ناسئل تمثیل أدەبیلیر؟ شریعات “ایسلامدئر”، شریعات اینسانئ “مۆمیندیر”. شریعاتئمئز؛ أن مۆکممل حایات نیظامئدئر. چۆنکی اۇ، عالملرین راببینین نیظامئدئر. آرتئق ایستەین اینانئر، ایستەین اینانماز.
فهمی چچن ایلکای
