تاریح بۇیونجا کندیسینی آللاهئن دۆشمانئ اۇلاراق تانئملایان هیچبیر اینسان /تۇپلوم اۇلمامئشتئر. عاکسینە یاهودی، حئریستیان وە مۆشریکلر دە داحیل، تۆم تۇپلولوقلار کندیسینی آللاە دۇستو (آللاها گیدن یۇلون گرچک یۇلجوسو) اۇلاراق تانئملامئشتئر. حاتتا هر گروپ، جننتە گیدەجکلرین یالنئزجا کندیلری اۇلدوغونو ایددیعا أتمیشتیر. شو آیتلر بو دورومون آچئق دلیللریدیر:
وَقَالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كَانَ هُودًا أَوْ نَصَارَى تِلْكَ أَمَانِيُّهُمْ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۱۱۱﴾ (سورة البقرة)
(أهلی کیتاب:) “یاهودیلر یاحود حئریستیانلار حاریج هیچ کیمسە جننتە گیرەمەیەجک” دەدیلر. بو اۇنلارئن قورونتوسودور. سن دە اۇنلارا دە کی: “أگر صاحیدن دۇغرو سؤیلۆیۇرسانئز دلیلینیزی گتیرین.” (باقارا سورەسی؛ 111)
وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاءُ اللَّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوبِكُمْ بَلْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ ﴿۱۸﴾ (سورة المائدة)
یاهودیلر وە حئریستیانلار: “بیز آللاهئن اۇغوللارئ وە سەوگیلیلریییز” دەدیلر. دە کی: “اؤیلەیسە گۆناەلارئنئزدان دۇلایئ سیزە نیچین عاذاب أدییۇر؟ دۇغروسو سیز دە اۇنون یاراتتئغئ اینسانلاردانسئنئز. اۇ، باغئشلانماق ایچین گرکنی یاپانئ باغئشلار، عاذابئ حاق أدنە دە عاذاب أدر. گؤکلردە، یردە وە بو ایکیسینین آراسئندا تۆم یتکیلر آللاهئن ألیندەدیر، دؤنۆش اۇنادئر.” (مائیدە سورەسی؛ 18)
قُلْ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ هَادُوا إِنْ زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِيَاءُ لِلَّهِ مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۶﴾ (سورة الجمعة)
دە کی: “أی یاهودیلر! بۆتۆن اینسانلار دگیل دە، یالنئز کندینیزین آللاهئن دۇستلارئ اۇلدوغونوزو ایددیعا أدییۇرسانئز، بوندا دا صامیمی ایسنیز، هایدی اؤلۆمۆ تمننی أدین (باقالئم)!” (جومعا سورەسی؛ 6)
وَقَالَتِ الْيَهُودُ لَيْسَتِ النَّصَارَى عَلَى شَيْءٍ وَقَالَتِ النَّصَارَى لَيْسَتِ الْيَهُودُ عَلَى شَيْءٍ وَهُمْ يَتْلُونَ الْكِتَابَ كَذَلِكَ قَالَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ﴿۱۱۳﴾ (سورة البقرة)
حپسی دە کیتابئ اۇقوماقتا اۇلدوقلارئ حالدە یاهودیلر: “حئریستیانلار دۇغرو یۇلدا دگیلدیر” دەدیلر. حئریستیانلار دا: “یاهودیلر دۇغرو یۇلدا دگیلدیر” دەدیلر. کیتابئ بیلمەینلر دە بیربیرلری حاققئندا طئبقئ اۇنلارئن سؤیلەدیکلرینی سؤیلەدیلر. آللاە، ایحتیلافا دۆشتۆکلری حوصوصلاردا قئیامت گۆنۆ اۇنلار حاققئندا حۆکمۆنۆ ورەجکتیر. (باقارا سورەسی؛ 113)
گؤرۆلدۆگۆ اۆزەرە هرکس یالنئزجا کندیسینین دۇغرو یۇلدا اۇلدوغونو ایددیعا أدییۇر. بو دوروم سادەجە کیتاب أهلی ایچین دگیل، مۆشریکلر ایچین دە گچرلیدیر. چۆنکی مۆشریکلر دە آللاها اینانئیۇر، آللاها دوعا وە عیبادت أدییۇر، حاتتا بو عیبادتلرینی (شو آیتتە گؤرۆلەجگی اۆزەرە) باشقا بیر آماچلا دگیل آللاها یاقئنلاشماق آماجئیلا یاپئیۇرلاردئ:
أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ ﴿۳﴾ (سورة الزمر)
دیققات أت! حالیص دین یالنئز آللاهئندئر. اۇنونلا بیرلیکتە باشقا أولیا (دۇست) أدیننلر: “بیز (اۇ ولیلرە، باشقا بیر شەی دگیل) سادەجە بیزی آللاها یاقلاشتئرسئنلار دییە عیبادت أدییۇروز” دەرلر. شۆبهەسیز آللاە، ایحتیلاف أتتیکلری شەیلر حاققئندا حۆکمۆنۆ ورەجکتیر. موحاققاق کی آللاە (بؤیلە داورانان) یالانجئ وە کافیر کیمسەیی هیدایتە أردیرمز.” (زۆمر سورەسی؛ 3)
دەمک کی یانلئش یۇلدا اۇلانلار دا داحیل، هیچ کیمسە یانلئش یۇلدا اۇلدوغونو قابول أتمییۇر. هرکس کندیسینی دۇغرو یۇلون (آللاها گیدن یۇلون) یۇلجوسو سانئیۇر. اۇ حالدە دۇغرو یۇلدا اۇلان کیمدیر وە بیز بونو ناسئل آنلایاجاغئز؟
دۇغرو یۇلدا اۇلانئن کیم اۇلدوغونو ألبتتە آللاە بیلیر. آما “آللاهئن کیتابئنا باقاراق” بونو بیز دە آنلایابیلیریز. داحا دۇغروسو، “دۇغرو یۇلو” آنجاق آللاهئن کیتابئ ایلە بولابیلیریز. چۆنکی آللاە، دۇغرو یۇلو بیزە کیتابئ ایلە بیلدیرمیشتیر. بونلار سئر دگیلدیر. هر شەی “کیتابئ مۆبین” اۇلان قورئان سایەسیندە آپآچئق اۇرتادادئر. وە دۇغرو یۇلون یۇلجولارئ دا ایشتە بو “کیتابئ مۆبینە” سئمسئقئ سارئلانلاردئر.
بونون حاریجیندەکی “بیز دۇغرو یۇلدایئز” ایددیعالارئنئن هیچبیر دایاناغئ یۇقتور. چۆنکی “قورئان” أن دۇغرو، أن ساغلام یۇلا ایلتندیر وە اۇندان باشقا رهبر دە یۇقتور:
إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا ﴿۹﴾ (سورة الإسراء)
شۆبهەسیز کی بو قورئان، اینسانلارئ أن دۇغرو وە أن ساغلام یۇلا ایلتیر وە صالیح عامل ایشلەین مۆمینلرە بۆیۆک بیر أجیر اۇلدوغونو مۆژدەلەر. (ایسرا سورەسی؛ 9)
كِتَابٌ أُنْزِلَ إِلَيْكَ فَلَا يَكُنْ فِي صَدْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ لِتُنْذِرَ بِهِ وَذِكْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ ﴿۲﴾ اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ ﴿۳﴾ (سورة الأعراف)
(بو) کیتاب سانا (اینسانلارئ) اویارمان وە اینانانلارا اؤگۆت ورمەن ایچین ایندیریلدی. آرتئق بو قۇنودا گؤگسۆندە بیر سئقئنتئ وە شۆبهە اۇلماسئن. (أی مۆمینلر! سیز دە) راببینیزدن سیزە ایندیریلن (بو کیتابا؛ قورئانا) تابیع اۇلون. وە (ساقئن) اۇندان باشقا هیچبیر ولییە /اۇتۇریتەیە تابیع اۇلمایئن. (لاکین) چۇق آزئنئز بو اؤگۆدۆ توتویۇرسونوز. (آعراف سورەسی؛ 3-2)
فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِي أُوحِيَ إِلَيْكَ إِنَّكَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۴۳﴾ وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَلِقَوْمِكَ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ ﴿۴۴﴾ (سورة الزخرف)
سن، سانا واحیەدیلنە (قورئانا) سئمسئقئ سارئل! چۆنکی سن دۇغرو یۇل اۆزەریندەسین وە موحاققاق کی اۇ (سانا واحیەدیلن قورئان) هم سنین ایچین هم دە قاومین ایچین بیر اؤگۆتتۆر. وە حپینیز ایلریدە اۇندان سۇروملو توتولاجاقسئنئز (سوئال اۇلوناجاقسئنئز). (زوحروف سورەسی؛ 44-43)
واحیە قارشئ ایعتیراضئن تمل گرکچەسی:
أجداد /آتالار
تاریح بۇیونجا واحیە قارشئ یاپئلان ایعتیراضلارئن تمل گرکچەسی دائیما “آتالار دینی” اۇلموشتور. آللاهئن سارغئتلارئنئ ایلتن ألچیلرە قارشئ یاپئلان ایعتیراضلارئن گرکچەسی دائیما آتالارئن یاپتئقلارئ اۇلموشتور. ألچیلرە قارشئ گلنلر بو ایعتیراضلارئندا هیچبیر زامان، “بیز ذاتن آللاها اینانمئیۇروز کی، سن نەدن بیزی آللاها داعوت أدییۇرسون” دەمەمیشلردیر.
آما “آللاە بؤیلە بیر شەی أمرەتمیش اۇلسایدئ بونو آتالارئمئزدان دویاردئق، بیز آتالارئمئزدان بؤیلە بیر شەی دویمادئق” دەمیشلردیر.
